Πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 4 Μαρτίου 2023 η παρουσίαση του βιβλίου «ἐν τῇ ὁδῷ, ᾗ ἐπορεύθημεν»: Ασύχναστοι τόποι στη Μητρόπολη Δημητριάδος, στην αίθουσα της Εξωραϊστικής Λέσχης Βόλου. Για το βιβλίο μίλησαν ο Θανάσης Μουτσόπουλος, Aναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και o Νίκος Βαραλής, Δημοσιογράφος, Διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού Ορθόδοξη Μαρτυρία, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε η διευθύντρια του Τομέα Βυζαντινών και Μετα-Βυζαντινών Μνημείων και Κειμηλίων της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Μαρία Νάνου. Τη συζήτηση συντόνισε η Μαρία Σπανού. Η Αγγελική Ζιάκα, Καθηγήτρια Θρησκειολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δεν παρέστη τελικά στην εκδήλωση εξαιτίας της ιδιαίτερης βαρύτητας που είχε το τρομακτικό δυστύχημα των Τεμπών για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. «Χάσαμε -αλίμονο- πολλά παιδιά μας και απομείναμε με τον πόνο των γονιών και των οικείων τους», διευκρίνισε στο μήνυμα που έστειλε. Στην εκδήλωση τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των νεκρών του δυστυχήματος των Τεμπών.
Στο χαιρετισμό της, η Μαρία Νάνου έκανε μια σύντομη παρουσίαση των δραστηριοτήτων της Ακαδημία και ειδικότερα του Τομέα Μνημείων, υπενθυμίζοντας τον μνημειακό πλούτο της επικράτειας της Μητρόπολης Δημητριάδος και υπογραμμίζοντας την ανάγκη μιας ολοκληρωμένης και συστηματικής καταγραφής και ανάδειξής του. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Μαρία Νάνου τόνισε τη σημασία του λευκώματος, όπου οι δημιουργοί του, «ως “πολιτισμικοί μεταφραστές”, αποτυπώνουν με την προσωπική, ανήσυχη και διεισδυτική ματιά τους την πραγματικότητα, χωρίς φτιασίδια και στημένα σκηνικά. Προσωπικά», συνέχισε, «στις σελίδες του φωτογραφικού λευκώματος βλέπω απογυμνωμένη την αλήθεια του χθες στο σήμερα. Αυτή η καθάρια ανθρωπολογική ματιά στη συνάντηση του “ιερού” παρελθόντος με το παρόν γεννά ένα πολύτιμο είδος αρχείου που αποτυπώνει μια σχέση, η οποία, όπως όλες οι σχέσεις, άλλοτε γοητεύει και άλλοτε δημιουργεί προβληματισμούς».
Παίρνοντας τη σκυτάλη, ο Θανάσης Μουτσόπουλος έκανε μια σύντομη αναδρομή στις προσεγγίσεις της λαϊκής θρησκευτικής τέχνης της Ελλάδας από την ακαδημαϊκό κόσμο, καταλήγοντας στη σημασία του παρουσιαζόμενου λευκώματος. «Η Όλια Γκλούσενκο και ο Κωστής Δρυγιανάκης ξεπερνούν την καθεστωτική ματιά πάνω στα θέματα τους και, αντιθέτως, σκύβουν πάνω στα πιο μικρά και ταπεινά δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, θρησκευτικής ζωγραφικής αλλά και λαϊκής διακόσμησης. Παραπεταμένα, μέχρι πρότινος, δείγματα, που είτε προσπεράστηκαν προς όφελος της μεγάλης μνημειακής ναοδομίας του αυτοκρατορικού Βυζαντίου και της αντίστοιχης τοιχογράφησής τους, είτε χλευάστηκαν από μεταμοντέρνους διανοούμενους ως “kitsch”. Θα ήταν ατόπημα να δει κανείς αυτή την έκδοση ως απλώς ένα φωτογραφικό λεύκωμα ή, έστω, ένα φωτογραφικό λεύκωμα με θέμα τη θρησκευτική πίστη ή τον Χριστιανισμό. Ο υπότιτλος “Ασύχναστοι Τόποι” περιγράφει την επιμονή των δημιουργών να φωτίσουν αθέατα, κρυμμένα, συσκοτισμένα μέρη, μερικά από αυτά σε κατάσταση κατάρρευσης. Αν δεν υπάρχουν ματιές όπως αυτή των Γκλούσενκο και Δρυγιανάκη, αυτοί οι ασύχναστοι τόποι απλώς θα χαθούν στη σκιά του εκτυφλωτικού φωτός των μέσων μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. Χάρη στη δουλειά τους, ίσως αυτό να μη γίνει, τουλάχιστον σ’ αυτές τις μαγευτικές γωνιές της επικράτειας της Μητρόπολης Δημητριάδας.»
Η Αγγελική Ζιάκα, στο κείμενό της που διαβάστηκε, επεσήμανε τις «λεπτομέρειες που αναδεικνύουν τις φορητές εικόνες, τα τάματα και τις τοιχογραφίες, τις πέτρινες σκεπές και τα μαρμάρινα πλαίσια στις θύρες των ναών με τους ανάγλυφους διάκοσμούς τους, που μας παρακινούν να αναζητήσουμε τις άυλες μαρτυρίες και τις σημασίες των εγχάρακτων συμβόλων τους, όσο και τα ίδια τα υλικά: μάρμαρο, πέτρα, ύφασμα, ξύλο, μέταλλο, γυαλί, κεριά, άνθη και χρώματα, με τα οποία παίζει η ματιά των δημιουργών του λευκώματος. Μέσα σε όλα αυτά προβάλλει ανακουφιστικά και η χρήση των τόπων αυτών από ανθρώπους που έγειραν μπρος στην ησυχία της μοναχικότητας, καταλείποντας την αίσθηση της παρουσίας τους με ένα μπουκάλι λάδι, λίγα σπίρτα και λίγο νερό, κρατώντας το καντήλι της μνήμης αναμμένο.»
Ανάλογα τοποθετήθηκε και ο Νίκος Βαραλής: «Υπάρχει μια φωτογραφία όπου στάθηκα ιδιαίτερα. Δείχνει έναν δίσκο ντυμένο με αλουμινόχαρτο, ένα κουτάκι φυτίλια και έναν αναπτήρα μπικ. Στάθηκα πολλές φορές κι αναρωτήθηκα γιατί. Γιατί μια φαινομενικά κοινότυπη εικόνα μου κράτησε το βλέμμα; Εν τέλει έμαθα ότι η φωτογραφία αυτή είναι της Όλιας, και πιστεύω ότι δύσκολα ένας έλληνας θα μπορούσε να την τραβήξει. Διότι κουβαλάμε κανόνες για το τί θεωρούμε όμορφο και τι άσχημο· φωτογραφίζουμε το χρυσοποίκιλτο τέμπλο αλλά όχι το αλουμινόχαρτο και τον αναπτήρα. […] Σε άλλη φωτογραφία, βλέπουμε τέσσερα πλαστικά μπουκάλια και τρεις εικόνες λουσμένα στο απογευματινό φως. Αυτή η εικόνα θα μπορούσε να είναι σε ένα σπίτι. Αυτή η εικόνα είναι ένα σπίτι, ένα σπίτι που κατοικούν πραγματικοί άνθρωποι, ένα σπίτι όπου δεν υπάρχει επιτήδευση. Σε όλες αυτές τις φωτογραφίες του βιβλίου δεν υπάρχει επιτήδευση, δεν υπάρχει φαρισαϊσμός, δεν υπάρχει υποκρισία.»
Στην παρέμβαση του στην κατακλείδα της εκδήλωσης, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος ευχαρίστησε τους ομιλητές και συνεχάρη του δημιουργούς για τη δουλειά τους, τονίζοντας το γεγονός ότι οι ματιές των έξωθεν ανθρώπων διευρύνουν τον ορίζοντα της κατανόησης της ίδιας της Εκκλησίας. «Πίσω απ’ όλες τις εικόνες υπάρχουν άνθρωποι. Έχουμε πολλά να ανακαλύψουμε ακόμη. Δεν θέλω υποκριτές πιστούς, προτιμώ τους αυθεντικούς ανθρώπους που διασώζουν την εικόνα του Θεού, που μπορούν να σου πουν μια μεγάλη αλήθεια με μοναδικό τρόπο. Δεν ξέρω πού μπορούμε να φτάσουμε καθώς συμπορευόμαστε, όμως είμαι βέβαιος ότι εκεί που θα φτάσουμε, θα υπάρχει ένα καντήλι, μια εικόνα, ένα θυμιατό, και μαζί θα λειτουργούμε, όσο κι αν σε κάποιους αυτό φαίνεται παράξενο και αδύνατο.»
Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Περιφερειακές Ενότητες Μαγνησίας και Σποράδων) και του ευρωπαϊκού προγράμματος Resilience. Το βιβλίο είναι διαθέσιμο σε κεντρικά βιβλιοπωλεία της πόλης και στα γραφεία της Ακαδημίας, στα Μελισσάτικα.
Όλες οι φωτογραφίες είναι του Ηλία Σακελλάρη.
