Ἀρχιμ. Ἀντίπα Νικηταρᾶ, Δρ. Θεολογίας, πρώην Πατριαρχικοῦ Ἐξάρχου Πάτμου

Ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος, ὁ πολυχαρισματικός.

1. Εἰσαγωγή

Ἡ μνήμη λειτουργική καί ζῶσα, κοινωνία πνεύματος, μετοχή στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀπόφανση στό Χρέος, μᾶς ἀνακατευθύνει σέ αὐτήν τήν πορεία ἀνάγνωσης τῆς πολυειδοῦς καί πολυχαρισματικῆς ὑποστάσεως τοῦ Ἁγίου καί πατρός ἡμῶν Ἀμφιλοχίου. Ἐν συγκινήσει προσέρχομαι νά καταθέσω λόγον μαρτυρίας, λόγον συνάντησης μέ τόν Ἀσκήτη, λόγον ἀγάπης γιά τόν βασικό ὁμιλητή τοῦ Ἠγαπημένου, γιὰ τὸν Ὅσιο Πατέρα ἡμῶν Ἀμφιλόχιο, τὸν Μύστη, τόν ἐν τοῖς ἀποκαλυπτικοῖς χρόνοις φανέντα Ἀπόστολο καί Ποιμένα τῆς Ἐκκλησίας. Νά μεταφέρω ὡς βιωματική ἐμπειρία, τή διαύγεια ἑνός Ἁγίου πού πολυμερίζεται καί καταφαίνεται σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τοῦ βίου. Νά μεταφέρω τόν μετασχηματισμό πού συντελεῖται ὑπό τήν εὐθαλῆ παρουσία τῆς Ἀγιότητος.

Διότι ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος, ὁ Γέροντάς μας, μᾶς κέντρισε μέ τά ἀντισώματα τῆς Χάριτος, τά πολυειδῆ καί τά πολυσχιδῆ καί μᾶς κοινώνησε μιά Ἁγιότητα, λεπτή αὔρα εὐγενικῆς καί καλλιεργηµένης ψυχῆς, ὅπου «ὁ ἄνθρωπος ἀποκαλύπτει µέ τήν παρουσία του και µόνο τί σηµαίνει νά εἶσαι ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ».[1]

Ὑπῆρξε καί ὑπάρχει ὡς ὁ πολυχαρισματικός καί πολυσχιδής πού συνδύασε τήν ἁγιοπατερική παρακαταθήκη μέ τήν ἱεραποστολική προσφορά, τήν κοινωνική δράση καί μετοχή, μέ τήν ἐσωτερική ἔκφραση τῆς λατρείας καί τήν καλλιέργεια τῆς νοερᾶς προσευχῆς, τήν οἰκολογική θέση, τηήν δράση καί τήν ἀλληλεπίδραση μέ τήν ἐθνική στάση καί ἀντίσταση. Καί τά συνδύασε τόσο ἁρμονικά τόσο ἐνεργητικά καί βαθειά ὅσο κανείς ἱερομόναχος τῆς Ὀρθοδοξίας σέ Ἀνατολή καί Δύση. Διατήρησε δέ τίς ἰσορροπίες μέ τόση λεπτότητα καί διάκριση πού ὁ κάθε μελετητής τοῦ βίου Του μένει ἔκθαμβος ἀπό τό πολυδύναμο τῆς παρουσίας Του.

Ἡ πρώτη ἐπαφή μου μέ τόν Ἅγιο ἦταν ἐκ κοιλίας μητρός. Ἡ εὐσεβής μητέρα μου, ἀπό τά πρῶτα πνευματικά τέκνα τοῦ Ἀγίου ἀπό μικρᾶς ἡλικίας καταδείκνυε τό μεγάλο ἔργο τοῦ Γέροντος. Ἀριθμοῦσε εἰς τήν τάξη τῶν πιστῶν πνευματικῶν τέκνων τοῦ Ἁγίου, τῶν πνευματικῶν γυναικῶν τῆς Πάτμου.

Ἡ μητέρα μου ἦταν ὑποτασσομένη πάσῃ φύσει ἀνθρωπίνῃ διά τόν Κύριον, μετά πάσης εὐλαβείας ὑποκλινομένη τοῖς ἐπισκόποις καί τοῖς ἁγίοις, σεβοῦσα τό πρεσβυτέριον, τιμῶσα τόν κλῆρον, αἰδουμένη τήν ἄσκησιν, καί κυρίως στρεφομένη καρδιακῶς εἰς τήν νοεράν προσευχήν. Ὑπῆρξε γιά ἐμένα ἡ πρώτη δυνατή καθημερινή δηλωτική παρουσία πνευματικοῦ δεσμοῦ μέ ἕναν Ἅγιο, ἡ ὑπόμνηση τοῦ Ἁγίου: «τό εἶπε ὁ Ἅγιος Γέροντας», ἀκούγαμε ὡς θεμέλια ρήση .

Οὔτως εὐδόκισα νά ἐξομολογούμην καὶ ἐγὼ ἀπὸ πολὺ μικρός στόν Ἅγιο. Ἀπὸ τὶς πολλὲς φορὲς παραμένει ἐγχάρακτη ἡ πρώτη συνάντηση μαζί του. Ἐκεῖ στὸν παλαιὸ Πύργο τῆς ἱερᾶς μονῆς Εὐαγγελισμοῦ Μητρός Ἠγαπημένου, ὡς μικρὸ παιδάκι , εἶχα τὴν περιέργεια νὰ πειράζω κάποια ἀπὸ τὰ ἐλάχιστα πράγματα ποὺ εἶχε στὸ δωρικὸ γραφειάκι του. Ἡ μητέρα μου μὲ μάλωσε. Ὁ Ἅγιος Γέροντας τότε προσκάλεσε τὴν ἀδελφὴ Εὐφροσύνη νὰ μὲ πάει μιὰ βόλτα μὲ τὰ ἑξῆς λόγια: «Πάρε τὸ παιδί… Αὐτὸ τὸ παιδὶ μιὰ μέρα θὰ διαφεντέψει σὲ αὐτὸν τὸν τόπο!» Καὶ αὐτὸ ἦταν μιὰ πρόρρηση γιὰ τὴν Ἡγουμενία ποὺ θὰ ἀναλάμβανα σὲ δύσκολα γιὰ τὴν Ἐξαρχία καὶ τὴν Μονὴ χρόνια, τὴν περίοδο 2000-2013. Θυμᾶμαι τὴν τελευταία μας συνάντηση, τὸν Μάρτιο τοῦ 1970. Μοῦ εἶπε πολλὰ γιὰ τὸ μέλλον μου. Μὲ πῆγε στὸ παράθυρο καὶ μαζεύτηκαν κύκλῳ γύρω Του ἀκίνητα τὰ πουλιά!

Ἡ χαρὰ καὶ ἡ εἰρήνη ποὺ ἔνιωσε ἡ παιδικὴ ψυχή μου μέχρι σήμερα ἀναζωπυροῦται μὲ τὴν πρεσβεία Του καί καταγράφεται στό ποίημα πού Του ἀφιερώνω[2]: Ἡ παρακαταθήκη τοῦ Ἁγίου Γέροντά μας εἶναι, καρπός πολυχαρισματικῆς ὐποστάσεως. Καρπός τοῦ γλυκύτατου, τοῦ ἀμνησίκακου, τοῦ πράου, τοῦ ἀγαπητικοῦ, τοῦ εἰρηνοποιοῦ, τοῦ εὐλαβοῦς, τοῦ εὐσεβοῦς, τοῦ οἰκολόγου, τοῦ ὀρφανοτρόφου, τοῦ κουροτρόφου, τοῦ μοναχοτρόφου, τοῦ ἀνατροφέα Γέροντά μας, Εἶναι ὑποθήκη ἀγάπης,

Στήν πολυεδρική παρουσία Του καί στήν πολυδύναμη πορεία του σημειώνουμε ὅτι ἀνεβάπτισε στήν νήψι καί στήν πατερική παράδοσι τὴν καθημερινότητά μας, ἀναδιέταξε καὶ ἀναδιοργάνωσε τὴν μοναστικὴ πολιτεία στὴ Δωδεκάνησο καὶ σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα, ἀνέστησε τὸ ἱερὸν μυστήριον τῆς ἐξομολογήσεως, ἀναβλάστησε ἀγωνιῶν διὰ αὐτήν, τὴν ἐξωτερικὴ ἀλλὰ καὶ τὴν ἐσωτερικὴ Ἱεραποστολή καί ἔθεσε τά θεμέλια τῆς ἀναθεώρησης τῆς Κτίσης ὡς πνευματικοῦ συνχώρου.

2. Συναξάρι

Ὁ Ἅγιος Ἀµφιλόχιος γεννήθηκε στὴν Πάτµο στὶς 13 Φεβρουαρίου τοῦ ἔτους 1889. Γόνος εὐλαβεστάτων γονέων πού κρατοῦσαν τό παλαιό ἔθος τῆς Πάτµου, τοῦ Ἐµµανουὴλ Μακρῆ ἀπὸ τοὺς Λειψοὺς καὶ τῆς Εἰρήνης Γαλάνη ἀπὸ τὴν Πάτµο, ἔλαβε τὸ ὄνοµα Ἀθανάσιος πρός τιµήν τοῦ ἀναδόχου του Μητροπολίτου πρώην Πηλουσίου Ἀµφιλόχιου Κάππου. Ὁ Θεὸς τὸν κατέστησε σκεῦος ἐκ µητρός κοιλίας ἐκλογῆς Χάριτος, καί ὅταν ἦταν ἀκόµη βρέφος καὶ νήπιο, ἀρνιόταν νὰ λάβει τροφὴ κατὰ τὴν ἡµέρα, ἐνήστευε κατά τίς ἡµέρες τῆς Τετάρτης και τῆς Παρασκευῆς, τήν δέ Μεγάλη και Ἁγία Παρασκευή ἀρνοῦνταν κάθε εἴδους τροφή. Ἐφοίτησε ἕνα µόνον ἔτος στὸ ἱεροδιδασκαλεῖο τῆς ῾Ιερᾶς Ἀποκαλύψεως, διότι οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς διέκοψαν τὴ λειτουργία του τὸ ἔτος 1906. Ἔχοντας θεῖο πόθο καὶ θερµὴ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καί µέ τήν ὁλόθερµη παρότρυνση καί εὐχή τῶν γονέων του, τὸν Μάρτιο τοῦ ἔτους 1906 σὲ ἡλικία δέκα ἑπτὰ ἐτῶν εἰσέρχεται ὡς δόκιµος στὴν Ἱερὰ Βασιλική, Πατριαρχική, Σταυροπηγιακή, Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου καὶ Εὐαγγελιστοῦ ὅπου καί κείρεται ρασοφόρος µοναχὸς καὶ µετόνοµάζεται Ἀµφιλόχιος πρὸς τιµὴν τοῦ ἀναδόχου του. Ἐπιδιώκει τὴν τακτικὴ ἐπικοινωνία µὲ ἐνάρετους ἡσυχαστὲς ποὺ ἐγκαταβιοῦν στὴν Πάτµο, ὅπως ὁ ἀσκητὴς Θεόκτιστος καὶ ὁ πνευµατικὸς Μακάριος Ἀντωνιάδης. Ἀπὸ τὸ 1914, ὅταν ἀσθενήσας µετέβηκε στὴν Ἀθήνα καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὴν Αἴγινα, συνδέεται πνευµατικὰ µὲ τὸν Ἅγιο Νεκτάριο καὶ µυεῖται ἀπ’ αὐτὸν βαθύτερα στὴν ἡσυχαστικὴ παράδοση καὶ νοερὰ προσευχή. Μιά σχέση ἄρρηκτη και ἰσόβια. Τὴν 14ην Νοεµβρίου τοῦ ἔτους 1935 ἐκλέγεται Ἡγούµενος τῆς ἱερᾶς Μονῆς Ἀγίου Ἰωάννου Θεολόγου τῆς ἱερᾶς Νήσου Πάτµου, ἀπὸ τὴν θέση αὐτὴ τῆς Εὐθύνης και τοῦ Μαρτυρίου θά προσφέρει ἀνεκτίµητες τὶς ὑπηρεσίες του, δύο ἔτη, κατὰ τὴν κρίσιµη περίοδο τῆς Ἰταλοκρατίας ὅπου καὶ σθεναρά ἀνθίσταται τοῦ Αὐτοκεφάλου τῆς Δωδεκανήσου. Παράλληλα ἱδρύει τὴν γυναικεία Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Εὐαγγελισµοῦ ἐπιθυµῶν «ἐκ τοῦ κέντρου αὐτοῦ µὲ ἐφόδια πνευµατικὰ νὰ ἐργασθοῦν αἱ κατάλληλοι ἐκ τῶν µοναζουσῶν ἐν τῇ κοινωνίᾳ διὰ τὴν διάδοσιν τῆς χριστιανικῆς ἀλήθειας καὶ τὴν ἐξάσκησιν τῆς φιλανθρωπίας». Ἡ ἐπανεκλογή του δὲν ἦταν ἀρεστὴ στόὺς Ἰταλοὺς κατακτητές καί ἔτσι διαλύουν τήν ὑπ’ αὐτοῦ ἱδρυθεῖσα γυναικεία Μονή. Ἐξορίζεται στὴν ἠπειρωτικὴ Ἑλλάδα, ὅπου ἀναπτύσσει καρποφόρο ἱεραποστόλικὴ δράση ὡς περιοδεύων πνευµατικὸς σὲ Ἰωάννινα, Θεσσαλονίκη καὶ Κρήτη µέχρι τὴν ἀνακλησή του ἀπὸ τὴν ἐξορία στὴν Μονὴ τῆς µετανοίας του. Ἔκτοτε τὴν ὑπηρετεῖ ὡς πνευµατικός καὶ ἡγουµενοσύµβουλος. Εὐεργετικὴ ἐπίδραση ἔχει ἡ ἀκτινοβολία τῆς ἐξαγιασµένης προσωπικότητας τοῦ Ἁγίου στὶς ψυχὲς τοῦ συνόλου τοῦ Πατµιακοῦ ποιµνίου, τῶν µοναχῶν, τῶν µαθητῶν τῆς Πατµιάδας Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς, τούς ὀποίους και συναντᾶ κατὰ τὴν τέλεση τοῦ µυστηρίου τῆς ἱερᾶς ἐξοµολογήσεως. Δηµιουργεῖ ἔτσι ἕνα πνευµατικὸ φυτώριο ἀπὸ τοὺς νέους σπουδαστὲς ποὺ ἔχουν τὴν ἔφεση τῆς ἀφιερώσεως στὸν Κύριο. Μεριµνᾶ γιὰ τὶς θεολογικὲς σπουδὲς τους σὲ διάφορα πνευµατικὰ κέντρα τῆς ᾿Ορθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδας ἢ καὶ τῆς ἀλλοδαπῆς. Αὐτοί οἱ νέοι ὑπῆρξαν και ὐπάρχουν οἱ φωτοφόροι Διάκονοι τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ πλοῦτος τῆς ἀγάπης του ἐπεκτείνεται ὡς ἀγάπη καὶ πρὸς τὴν λοιπὴ δηµιουργία, πρὸς τὰ δένδρα πρός τά ζῶα. Χάρις σέ δική του πρωτοβουλία ἔγινε µεθοδικά και στοχευµένα ἡ φύτευση πεύκων και ἄλλων δέντρων καί σήµερα ἡ νῆσος Πάτµος εἶναι κατάφυτη. Ὅταν ἡ ἱερά ἐκδηµία τοῦ Ἀγίου εἶναι ἐγγύς, λαµβάνει µήνυµα παρὰ Θεοῦ γιὰ τὴν σύντοµη ἀναχώρησή του ἐκ τοῦ κόσµου τούτου. Τότε ἐπιδαψιλεύει τὶς πατρικὲς εὐλογίες του στὰ τέκνα του παραγγέλλοντας σ’ αὐτὰ τὴν καλλιέργεια τῆς νοερᾶς προσευχῆς. «Τὸ τέλος τῆς ζωῆς µου ἐγγίζει. Σᾶς παρακαλῶ νὰ ζήσετε βίον ἅγιον. Αἱ καρδίαι σας νὰ γίνουν θυµιατήρια, ποὺ θὰ ἀνεβαίνῃ ἡ προσευχή σας εἰς τὸν θρόνον τοῦ Θεοῦ καὶ ὅταν καλλιεργήσετε τὴν εὐχήν, δὲν θὰ κουράζεστε, δὲν θὰ ταράσσεσθε, δὲν θὰ νυσταζετε εἰς τὰς Ἀκολουθίας, διότι τὸ σῶµα σας θὰ εἶναι πλέον ὡς ἔνδυµα. Ἐµπρός, λοιπόν, παιδιά, νὰ καλλιεργήσετε τὴν εὐχήν. Αὐτὴ ἐγέµισε τὸν Παράδεισον ἀπὸ τόσους Ἁγίους ἀνθρώπους. Παρεκάλεσα τὸν Κύριον νὰ σᾶς δώσῃ τὸ χάρισµα τῆς εὐχῆς. Δὲν ἔχω ἄλλο δῶρον νὰ σᾶς δώσω. Θέλω αὐτό, ποὺ τὸ θεωρῶ ὡς πιὸ πολύτιµον, νὰ σᾶς τὸ παραδώσω». Τὴν 16ην Ἀπριλίου τοῦ ἔτους 1970, κατόπιν ὀλιγοήµερης ἀσθένειας καὶ συνεπείᾳ χρονίων νοσηµάτων, ἀπὸ τὰ ὁποῖα κατατρυχόταν, ἀναπαύθηκε ἐν Κυρίῳ σὲ ἡλικία 81 ἐτῶν καὶ σύµφωνα µέ τὴν ἐπιθυµία του ἐνταφιάσθηκε στὸ κοιµητήριο τῆς ῾Ιερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισµοῦ. Μετὰ τὴν παρέλευση δέκα ἐτῶν ἀπὸ τὴν κοίµησή του, ἔγινε ἡ ἀνακοµιδὴ τῶν τιµίων λειψάνων του στὶς 19 Σεπτεµβρίου τοῦ 1980, καί εὐωδιάζει ἡ σύµπασα περιοχὴ, διαποτίζοντας µέ τὸ µύρο τῶν ἁγίων του λειψάνων τὰ χέρια αὐτῶν ποὺ τὸν ἐκταφίασαν για πολλές ὦρες. Τὰ ἱερά λείψανα ἐναποτέθηκαν σὲ ξύλινη λάρνακα στὸ ὀστεοφυλάκιο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Ἡ Ἁγία καὶ ἱερὰ Σύνοδος τοῦ Οἰκουµενικοῦ Πατριαρχείου ἀπεφάσισεν τὴν 29ην Αὐγούστου 2019 τὴν Ἁγιοκατάταξη τοῦ Μεγάλου Γέροντος τῆς Πάτµου Ἀµφιλοχίου Μακρῆ καί νά ἑορταζει τὴν 16ην Ἀπριλίου, ἡµέρα τῆς Κοιµήσεώς του καὶ τὴν 19ην Σεπτεµβρίου, ἡµέρα τῆς ἀνακοµιδῆς τῶν τιµίων καὶ ἱερῶν αὐτοῦ λειψάνων.

3. Ἡ Ἐποχὴ τοῦ Ἁγίου

Ἡ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία ἀναδεικνύεται ἡ μεγίστη προσωπικότητα τοῦ Ἁγίου,ἦταν, κυρίως ,ἡ ἐποχή τῆς ἰταλικῆς κατοχῆς καί τῆς προσπάθειας ἀλώσεως τοῦ ὀρθοδόξου δόγματος. Διά τοῦτο ἐπεβάλετο διπλή ἀντίσταση, ἐθνική καί θρησκευτική.Ἦταν ἐποχή ὅπου το ὀρθόδοξο βίωμα εἶχε ἀπωλέσει τὴν ἐκκλησιαστική του διάστασι καὶ εἶχε μετετραπεῖ σέ ἰδεολόγημα, καί ἡ ἱερά παράδοσι καί τὰ μυστήρια τῆς ἐκκλησίας σέ τύπους. Καιρός βαθείας κρίσεως τῆς ἐκκλησιαστικῆς ταυτότητος. Στά χρόνια του θά χτυπηθεῖ καί ἡκαρδιά τῆς ὀρθοδοξίας, ὁ μοναχισμός. Στὶς ἀρχὲς, κυρίως, τοῦ 20οῦ αἰῶνος, ὁ μοναχισμὸς στὴν Ἑλλάδα παρουσιάζει κάμψι καὶ θεωρεῖται ἀναχρονιστικὸς,πολέμιος τῆς προόδου καί ἔτσι θά ἐκπέσει, θά ἀγνοηθεῖ, θα πολεμηθεῖ καί θά συκοφαντηθεῖ μεμονωμένα και συλλογικά. Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ πνευματικὸ κενό, πρωτοπόρος ὁ Ἅγιος Νεκτάριος , στά πρότυπα τῶν Μεγάλων Ἀγίων Κολλυβάδων Πατέρων [3], θά ἀναβιώσει, θα στηρίξει καί θα ἀναστήσει τὴν ἡσυχαστικὴ καί μοναστική παράδοσι καὶ θα ἐμπνεύσει τον Ἅγιο Ἀμφιλόχιο Μακρῆ. Ὁ τελευταῖος, ἀντιδρῶντας στὴν πνευματικὴν ἐγκατάλειψι τῶν Δωδεκανήσων, θα ἰδρύσει μοναστικές ἀδελφότητες καὶ θα συνδέσει τὸν μοναχισμὸ μὲ τὴν ἱεραποστολή, ἐπὶ τῆς ἀπολύτου βάσεως τῆς νοερᾶς προσευχῆς καὶ τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς[4], τὴν ὁποίαν προβάλλει ὡς τὴν αὐθεντικὴν μορφὴν τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ.[5]Ἐν τῷ μέσῳ ταύτης συγχύσεως, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος δεν ἀντέταξεν λόγο, ἀλλὰ βιωτὴ. Ζοῦσε ὅ,τι ἐκήρυττε· καί ἐκήρυττε ὅ,τι ζοῦσε.[6]

4. Τά χαρίσματά του

Ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος ὁ τῆς Ἱερᾶς Νήσου Πάτμου, πολυχαριτωμένος και πολυχαρισματικός ἱερός Πατέρας, ἀνεδείχθη ἀληθές σκεῦος ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ, ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ ὁποίου ἡ θεία χάρις ἐκάλυψεν πᾶσαν ἀνθρωπίνη ἀδυναμία. Ὑπῆρξεν μοναχοτρόφος ἐμπνεύσας γενεὰς μοναχῶν καὶ μοναζουσῶν, ὀρφανοτρόφος δι’ ἔργων ἀγάπης καὶ προστασίας τῶν παιδίων τοῦ Θεοῦ, ὀσιώτατος λειτουργὸς τοῦ Ὑψίστου ἐπὶ τοῦ θυσιαστηρίου, στοργικὸς πνευματικὸς πατὴρ καὶ ἐξομολόγος, ἱερὸς καθοδηγητὴς ψυχῶν πρὸς μετάνοιαν καὶ θέωσιν. Ἐν ταυτῷ, ἀνεδείχθη καὶ ἱεραπόστολος ἐσωτερικός, διακονῶν τοὺς ἀδελφοὺς ἐντός τῆς Ὀρθοδόξου πατρίδος, ἀλλὰ καὶ ἐξωτερικός, μεταφέρων τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ εἰς μακρὰν. Ὅμως, ἓν τῶν ἰδιαιτέρως θαυμαστῶν στοιχείων τῆς ζωῆς του ἦτο καὶ ἡ διακονία του πρὸς τὴν Κτίσι, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος ἐβίωσε καὶ ἐδίδαξεν τὴν ὁλοκληρωτικὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ διὰ παντὸς τοῦ δημιουργήματος.

Ὡς πρώτιστο λοιπόν σημεῖο τῆς φασματικῆς παρουσίας τοῦ Ἀγίου πού καταγράφουμε,  εἶναι ἡ σημαντική προσφορά Του στον μοναχισμό. Γιαυτό καί διακρίνεται ὡς:

α.Ὁ Μοναχοτρόφος Ἅγιος.

Πρώτιστο μέλημα τοῦ Ἁγίου ἦταν νά πραγματώσει τό μοναχοϊεραποστολικό του ὅραμα. Ὁ πρωτόκλητος υἱός Του, Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς μᾶς μεταφέρει τά ἐξῆς: «Σ᾿ ἕνα του γράμμα στὶς 17.12.60 ἔγραφε: «Ὁ πτωχὸς καὶ ἀμόρφωτος λαὸς ἐγκατελείφθη… Πρέπει ἔστω καὶ ἀργὰ νὰ βοηθήσουμε μὲ ἔργα καὶ λόγια τὰ ἀδέλφια μας ποὺ τόσον πάσχουν σωματικὰ καὶ πνευματικά… Ὁ Θεὸς νὰ βοηθήση τοὺς πιστοὺς καὶ τὴν Ἐκκλησία Του τὴν Ἁγία. Αὐτὰ σκέπτομαι καὶ λυποῦμαι γιὰ τὴν ἐρχομένη γενικὴ καταστροφὴ τοῦ κόσμου. Ἡ προσευχὴ τῶν πιστῶν ἂς παρουσιασθῆ ὡς πρόχωμα πρὸ τοῦ καταστρεπτικοῦ χειμάρρου γιὰ νὰ συγκρατήση κάτι». Καί στὶς 18.4.48: «Μόνο ὁ ἀληθὴς Μοναχισμὸς θὰ παραμείνη ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὅλα τὰ ἄλλα συστήματα θὰ ἐκφυλισθοῦν καὶ σὺν τῷ χρόνῳ θὰ ἐξαφανισθοῦν πρὸ τῆς μεγάλης ἀντιστάσεως τοῦ ψευδοπολιτισμοῦ. Ἐγὼ θέλω νὰ δράση ὁ Μοναχισμὸς ἐπὶ βάσεως τῆς ἑλληνορθοδόξου Ἐκκλησίας μας συμφώνως μὲ τὰς γνώμας Βασιλείου, Χρυσοστόμου καὶ Ἀθανασίου. Κάθε ἄλλη βάσις εἶναι ἐφήμερος καὶ παροδική»[7]. Ὁ Ἄγιος κάτω ἀπό αὐτό το πνεῦμα θα ἱδρύσει ἱερές μονές και ἡσυχαστήρια:

• «Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου» Καλύμνου: Τό ἔτος 1949 ἡ μοναχή τῆς ἰερᾶς μονῆς «Μητρός Ἠγαπημένου Εὐαγγελισμοῦ Πάτμου» Εὐσεβία θά συστήσει στην Κάλυμνο ,μαζί μέ την μοναχή Νεκταρία τήν «Ἱερά Μονή Ἀναλήψεως τοῦ Κυρίου». Ἡ νέα αὕτη μονὴ τελοῦσε ὑπὸ τὴν πνευματικὴν καὶ καθοδήγησιν τοῦ Ἁγίου Ἀμφιλοχίου, καὶ ἀργότερα ὑπὸ τὴν καθοδήγησιν τοῦ πιστοῦ πνευματικοῦ του τέκνου, τοῦ Γέροντα Παύλου Νικηταρᾶ.
• «Ἁγίου Μηνᾶ» Αἰγίνης: Τὸ ἔτος 1951, ὁ Ἅγιος θὰ φυτεύσῃ στὴν καρδίαν τῆς ἐτέρας ἀγαπημένης νήσου Αἰγίνης, ποὺ τὸν συνδέει μὲ τὸν Ἅγιον πνευματικὸν του Πατέρα Νεκτάριον Πενταπόλεως, τὴν Ἱερὰν Μονὴν τοῦ Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Μηνᾶ. Ἡ Μονὴ θὰ ἐδραιωθῇ στὸν ἱερὸν χῶρον τῆς Ἀθηνᾶς Ἀφαίας, ποὺ ἀπετέλεσε δωρεὰ πνευματικοῦ παιδιοῦ. Δύο πνευματικὰ τέκνα τοῦ Ἁγίου εἶναι οἱ πρῶτες μοναχές, καὶ ἡ Μονὴ θὰ ἐπεκταθῇ εἰς «Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον Ἁγίου Μηνᾶ Αἰγίνης», ἀνεγείροντας νέο, μείζονα ναό. Ἡ Μονὴ θὰ μεγαλουργήσῃ κάτω ἀπὸ τὴν μέγιστη φροντίδα καὶ πατρικὴ ποίμανσι τοῦ Ἁγίου, ὁ ὁποῖος καὶ ὡς ἀνταμοιβὴ θὰ πίῃ τὸ πικρὸν ποτήριον τῆς ἀχαριστίας ἀπὸ τίς μοναχές.[8]Τελικὰ, καὶ ὑπὸ πίεσι, θὰ ἐπιστρέψῃ, παρὰ τὴ θέλησί του, στὴν Πάτμο, καὶ θὰ ἀναθέσῃ τὴν πνευματικὴ ποδηγέτησι τῆς Μονῆς στὸν Γέροντα Φιλόθεον Ζερβάκον.
• «Ἱερὰ Μονὴ Εὐαγγελισμοῦ» Ἰκαρίας: Τὸ 1955, ἡ «Ἱερὰ Μονὴ Εὐαγγελισμοῦ» Ἰκαρίας, ἡ ὁποία εἶχε ἰδρυθῇ στὰ τέλη τοῦ 18ου αἰῶνος ἀπὸ τοὺς Κολλυβάδες Πατέρες, ἀναδιαρθρώθη καὶ ἐπαναλειτούργησε ὡς γυναικεία. Ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος πραγματοποίησε τὴ σύστασιν τῆς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ Ἰκαρίας, τελῶντας τίς κουρές τῆς ἡγουμένης Χριστονύμφης καὶ τῶν μοναζουσῶν, καὶ καθοδηγῶν πνευματικῶς τὴν ἀδελφότητα. Ἀνεπτύχθησαν διαχρονικοὶ δεσμοὶ μὲ τὴ Μονὴ τοῦ «Εὐαγγελισμοῦ» στὴν Πάτμο.
• «Παναγίας Ἐλεούσης» Καλύμνου:Τὸ 1960 ἐλειτούργησε ἡ Μονὴ «Παναγία ἡ Ἐλεοῦσα» στὴν Κάλυμνο, στὴν τοποθεσία Ρότσο. Ἡ γυναικεία ἀδελφότης ἐγκαθίσταται στὸ Ρότσο τῆς Καλύμνου, ὅπου ἐχτίσθη ναὸς ἀφιερωμένος στὴν «Παναγία τὴν Ἐλεοῦσα». Ἡ νεοσύστατος Μονὴ τελεῖ ὑπὸ τὴν πνευματικὴν ἐπίβλεψιν τοῦ Ἁγίου.
• Ἱ. Μ. Εὐαγγελισμοῦ Μητρὸς Ἠγαπημένου Πάτμου: Ἔργο χειρῶν τοῦ Ἁγίου, καὶ ἀποτύπωσις τῆς λεπτότητος καὶ τῆς καλλιέργειας τῆς ἁγιοπατερικῆς, ἦταν καὶ ἡ ἴδρυσι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου στὴν περιοχὴ τῶν Κήπων, νοτιοδυτικὰ τῆς Χώρας τῆς Πάτμου. Ἡ Μονὴ εἶναι γυναικεῖο κοινόβιο, ἐπάνω στὸ ἐρημητήριο ποὺ ἔκτισε ὁ μοναχὸς Νικηφόρος Χαρτοφύλαξ, ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μ. τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. Ἡ Μονὴ ἐμπεριέχει τὴν πορεία καὶ τὴν βιοτὴ τοῦ Ἁγίου Ἀμφιλοχίου .
• Ἡσυχαστήριο «Ὁ Χριστὸς τῆς Ἀργυρῆς»:Ἡσυχαστήριο ποὺ ἴδρυσε ὁ Ἅγιος·σέ τόπο εἰς τὸν ὁποῖον εἶχαν κτισθῇ δωμάτια·φιλοξενείας ἀλλά καί κατηχήσεως . Σταθμὸς πνευματικός.. Στὸ κτῆμα τοῦ χώρου ἐνεφυτεύθησαν δένδρα καὶ ἀμπέλια·Ἐκεῖ ἔρχονταν αἱ πρῶται νεάνιδεςἱεραπόστολοι ἀπὸ τὴν Κῶ, τὴν Κάλυμνον καὶ τὴν Λέρον διὰ μελέτην καὶ προσευχήν, καὶ ἐγένετο τὸ πρῶτον κρυφὸν σχολεῖον τῆς νήσου Πάτμου.
• Ἡσυχαστήριο «Κουβάρι»:Ἡ ἴδρυσις τοῦ Καθίσματος ὀφείλεται στὸν Ἅγιον Ἀμφιλόχιον. Ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὴν ἴδρυσίν του τοποθετεῖται κατὰ τίς ἀρχές τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ὅταν ὁ Ἅγιος, ἐραστὴς τοῦ μοναχισμοῦ, γυναικείου καὶ ἀνδρώου, παρώτρυνε τὴν ἀδελφὴν του Καλλιόπη Νικητάκη (ἀργότερα Μάρθα Μοναχή) νὰ ἀγοράσῃ τὴν περιοχήν, τὴν ὁποίαν καὶ ἐν συνεχείᾳ παρεχώρησε γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ Καθίσματος. Στὸν χώρον τοῦτον ὁ Ἅγιος Γέροντας Ἀμφιλόχιος ἔκτισεν ναὸν ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Μνήστορος Ἰωσὴφ,τόν πρῶτο στήν Ἑλλάδα καὶ ἐν συνεχείᾳ μερικὰ κελιά. Ὁ πρῶτος ποὺ ἔζησε σέ αὐτά τὰ κελιά, ἦταν βοσκὸς τῆς περιοχῆς, ὁ ὁποῖος διέμενε πρὸ τούτου σέ καλύβα τῆς περιοχῆς. Ἀργότερα, τὸ 1940, ὁ Γέροντας Ἀμφιλόχιος ἔφερε γιὰ νὰ μονάσῃ στὸ Κουβάρι τὸν Νικόλαο Λέπα ἀπὸ τὴν Κάλυμνον, ὁ ὁποῖος ἐκαρη μοναχὸς μὲ τὸ ὄνομα Νικηφόρος, καὶ ἔμεινε ἐκεῖ γιὰ μία εἰκοσαετία (1940–1960). Σέ μικρὸ διάστημα, στὸ Κουβάρι συνεκεντρώθησαν καὶ ἄλλα πνευματικοπαίδια τοῦ Γέροντος Ἀμφιλοχίου, ὅπως ὁ κατὰ σάρκα θεῖός μου καὶ πρωτόκλητος υἱὸς του, Παῦλος Νικηταρᾶς, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἀμφιλόχιος Τσοῦκος, ὁ π. Ναυκράτιος Τσουλκανάκης κ.ἄ . Ὅταν ἀργότερα, τὸ 1966, ὠκοδομήθη ἕνας μεγαλύτερος ναὸς πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Ἰωσὴφ, ὁ πρῶτος ἀφιερώθη εἰς τὸν Ἅγιον Ἐφραίμ.
• Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Καλυβιανῆς:Ὁ Ἅγιος συνέβαλε δὲ ἰδιαιτέρως καὶ εἰς τὴν συγκρότησι καὶ σύστασι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Καλυβιανῆς Μεσαρᾶς Ἡρακλείου Κρήτης, ἐπικουρούμενος ἀπὸ τὸν Γέροντα Παῦλο Νικηταρᾶν. Ἡ Μονή ὑπῆρξε ἔργο χειρῶν τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου.

Παράλληλα με την ἐνίσχυση τοῦ μοναχισμοῦ , πού θεωροῦσε το ἐκλεκτό τάγμα τῆς Ἐκκλησίας, κατά τὴν διάρκεια  τῆς ὁσιωτάτης βιοτῆς του , ὁ Ἅγιος στάθηκε ὁ πραγματικὸς πατέρας πεινώντων καὶ ὀρφανῶν ὁ προστάτης. Γιαὐτό και θά ἀναλάβει την φροντίδα τῶν κάτωθι ἰδρυμάτων , ὡς :

β.Ὀρφανοτρόφος

• Ἵδρυμα «Ἅγιος Νεκτάριος» – Χανιά:Ἡ πνευματικὴ σχέσις τοῦ Ἁγίου μὲ τὰ τέκνα του, Στέφανον καὶ τὴν Μαρίκαν Κουφάκη, ἀπετέλεσε τὴν βάσιν τῆς ἱεραποστολικῆς δράσεως τοῦ Ἁγίου Ἀμφιλοχίου εἰς τὴν Μεγαλόνησον καὶ εἰς τὴν συγκρότησιν Ἱδρύματος διὰ τὴν προστασίαν καὶ ἀποκατάστασιν ὀρφανῶν καὶ ἀπόρων κορασίδων. Τὸ θέρος τοῦ 1960 ἔθεσε τὰ θεμέλια τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Προσκόμισεν ὁ ἴδιος τεμάχιον ἐκ τοῦ λειψάνου τοῦ Ἁγίου, ταξιδεύσας διὰ τὸν λόγον τοῦτον μέχρι τῆς Αίγινα.[9]
• Γερβάσειος Στέγη Θηλέων Καλύμνου:

Τὸ 1951 ὁ Μητροπολίτης Καλύμνου, Λέρου καὶ Ἀστυπαλαίας κυρὸς Ἰσίδωρος ἴδρυσε στὴν Κάλυμνον ὀρφανοτροφεῖον μὲ τὴν ὀνομασίαν «Γερβάσειος Στέγη Θηλέων Καλύμνου» καὶ ἐζήτησε ἀπὸ τὸν Ἅγιον νὰ ἀναλάβῃ τὴν διεύθυνσιν. Ὁ Γέροντας ἔστειλε τὸ 1962 τὴν δόκιμον τότε μοναχὴν τοῦ «Εὐαγγελισμοῦ», Εἰρήνην Καρπαθίου. Πολλὰ παιδιά εὗρον στέγην, θαλπωρὴν, χριστιανικὴν διαπαιδαγώγησιν.

• Ὀρφανοτροφεῖο Ρόδου: Το 1948, ὁ Γεν. Διοικητὴς Δωδεκανήσου, Ἰωαννίδης, ἐπιθυμεῖ να λειτουργήσει τό ὀρφανοτροφείο θηλέων Ρόδου, τὸ ὁποῖο ἐξυπηρετοῦσαν ὣς τότε οἱ καθολικὲς μοναχὲς. Καλεῖ ἐπειγόντως τὸν Ἄγιο στὴ Ρόδο καὶ τοῦ ἀναθέτει τὴν λειτουργία τοῦ Ὀρφανοτροφείου Θηλέων Ρόδου «Ἡ Βασιλόπαις Μαρία». Ὁ Ἅγιος τοποθετεῖ την ἡγουμένη τοῦ Κοινοβίου τῆς Πάτμου, Εὐστοχία μοναχή, ὡς ὑπεύθυνη τοῦ Ὀρφανοτροφείου τῆς Ρόδου καὶ μαζί μὲ ἄλλες πέντε μοναχὲς ἐπιχειροῦν πρωτίστως νὰ ἀλλάξουν τὴν νοοτροπία τῶν τροφίμων τοῦ Ἱδρύματος καὶ τὰ φιλοϊταλικὰ αἰσθήματά των, νά παρέχουν ἑλληνοορθόδοξη ἀνατροφὴ. Ἑκατὸν πενήντα ὀρφανὰ καὶ τριάντα περίπου βρέφη δέχονται τὶς φροντίδες τῶν ἀδελφῶν ποὺ ἐργάζονται ἀκατάπαυστα γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτόν. Οἱ ἴδιες στελεχώνουν ὅλες τὶς ὑπηρεσίες τοῦ Ἱδρύματος. Λειτουργεῖ Δημοτικὸ Σχολεῖο μὲ διδασκάλισσες μοναχές, τμῆμα οἰκοκυρικῆς, τμῆμα ραπτικῆς, τμῆμα πυρογραφίας καὶ παραδοσιακῶν νησιωτικῶν κεντημάτων. Τὸ Ἵδρυμα χάρη στὶς πολλές προσπάθειες ποὺ καταβάλλονται ἀποβαίνει πρότυπο ὈρφανοτροφεῖοΔίκαια λοιπὸν ἔλαβε τὸν τίτλον «ὁ προστάτης τῶν ὀρφανῶν».

Ἡ θαυμαστή παρουσία τῆς Ἁγιότητος Του καταφαίνεται κυρίως στην ἄσκηση τῶν λειτουργικῶν καικόντων. Ὁ Ἅγιος διακρίνεται ὡς:

γ.Λειτουργός

Ὁ ἱερεὺς για τον Ἅγιο Γέροντά μας εἶναι πρωτίστως λειτουργός, καὶ ὁ Ἅγιος ἦτο λαμπρὸς λειτουργός. Λειτουργοῦσε τὸν Κύριον μὲ εὐλάβεια, καρδιακῶς, καὶ χωρὶς καθόλου νὰ ὁμιλεῖ ἢ νὰ κινῆται. Μέ μετρημένες κινήσεις ,ἔνδακρυς. Τὸ κλᾶμα του ἦτο ἀθόρυβο δήλωνε σιωπηρό δεσμό, μετοχή. Λειτουργοῦσε σύμφωνα μὲ τὴν παράδοσι τῶν Κολλυβάδων Πατέρων, μὲ λόγον ἐναργῆ, καὶ μὲ ὕφος ἀνάλογον. Οὐδέποτε  ἐκάθητο στὴ Θεία Λειτουργία, καὶ παρεκίνει τὰ πνευματικὰ του τέκνα νὰ μὴν κάθηνται·. Ἴστατο πάντα κατὰ τὴν ὥραν τῆς λατρείας. Ἔλεγεν ὅτι ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι τὸ σπουδαιότερον πράγμα ἐπὶ τῆς γῆς.Ἠθέλε ὁ ἱερεὺς νὰ εἶναι ἱεροπρεπής, προσεκτικός, σεβάσμιος, νὰ εἶναι καθαρὸς. Εὐλαβεῖτο τὸν χῶρον τῆς Ἐκκλησίας, τὸ Ἱερὸν Βῆμα, τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν, τὰ σκεύη τῆς Ἐκκλησίας.

Η ἱερατικὴ λειτουργικὴ διακονία, δὲν περιορίζεται μόνον σὲ τὴν τέλεση τῶν ἱερῶν Μυστηρίων, ἀλλὰ συμπορεύεται καί ἀλληλοπεριχωρεῖται στήν πνευματικὴ πατρότητα  στήν ἀληθή πατρότητα ἐν Χριστῷ.Ὁ Ἅγιος ἐμπνέει ὡς,

δ.Πνευματικός Πατέρας καί ἐξομολόγος.

Τὸ ἔτος 2010 ἡ ἔκδοσις τοῦ Ἐορτολογίου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου ἦταν ἀφιερωμένη εἰς τὸν, Ἅγιον Ἀμφιλόχιον. Στὸν τότε πρόλογον ἐσημείωνε ἓνα ἀγωνιζόμενο πνευματικὸ τέκνο του, ὁ τότε Δημήτριος Ἀρχοντώνης, ὁ νῦν Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος, ποὺ συνεδέθη μὲ τὸν Ὅσιον Γέροντα ὅταν ἦτο φοιτητὴς τῆς Χάλκης:«Ὁ Κύριος ποτέ δὲν εἶναι φειδωλός τάς ἀκενώτους δωρεάς Αὐτοῦ. Καὶ ὁ Ὅσιος Γέρων Ἀμφιλόχιος διὰ τῆς ἀσκητικῆς ἀνδρείας, τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς καὶ συνόλου τῆς εὐεκτικῆς ἐργασίας ἐτόλμησεν, ἐζήτησεν καὶ ἐπέτυχεν τοῦ χαρίσματος. Ἐντός αὐτοῦ θαλερῶς ἐπενεργοῦσε ἡ δροσοβόλος καῦσις τῆς νοερᾶς προσευχῆς. Ἐξ ὧν ἔπαθεν, ἔμαθεν, ἐδίδαξεν, ἐνέπνευσεν καὶ παρέδωκεν τοῖς μετ’ αὐτοῦ καὶ τοῖς ἐπιγενομένοις διὰ λόγου καὶ ἔργων ἀγάπης ἄρτον ζωοποιόν, βρῶσιν ἄφθαρτον, ὕδωρ ζῶν, θησαύρισμα ἀγαλλιάσεως… Συνελόντ’ εἰπεῖν οὗτος «ὁ μηδὲν ἔχων» κατεῖχε τὰ πάντα, ἐφ’ ὅσον ἦτο ἀφοσιωμένος εἰς τὴν νῆψιν, τὴν προσευχήν, τὴν ἄσκησιν, τὴν ποδηγεσίαν ψυχῶν… Ἐξαιρέτως δὲ ἡ Χριστοειδὴς αὐτοῦ ἀγάπη συνέθλιβε τὰς προσωπικὰς ἀνάγκας αὐτοῦ καὶ τῶν μετ’ αὐτοῦ ἐνώπιον τῶν ἀκανθωδῶν προβλημάτων τοῦ λιμώττοντος πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν εἰς αὐτὸν καταφευγόντων πιστῶν.»[10]

Ὄντως τὸ στερρὸ θεμέλιό του ἦτο ἡ δροσοβόλος καῦσις τῆς νοερᾶς προσευχῆς, τὴν ὁποίαν καὶ ἀσκεῖ νυχθημερόν, καὶ τὴν ὁποίαν εἶχεν διδαχθῇ ἀπὸ τὸν Ἅγιον Νεκτάριον, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπόλυτος ἐναρμόνισις μὲ τὸ βαθὺ πνευματικὸν κλῖμα τῶν Κολλυβάδων Πατέρων, καθὼς ἐντρύφησεν εἰς αὐτὸ διὰ τῆς ἀναστροφῆς του μὲ τὸν Κολλυβὰ ἀσκητὴ Μακάριο Ἀντωνιάδη στὸ Κάθισμα τοῦ Ἀπολλώ τῆς Πάτμου.

Ἡ οὐρανόθρεπτος ταπείνωσίς Του, ἡ διφυὴς ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τὸν πλησίον, ἡ ἀγωνιστικὴ ὀρθόδοξος βιωτὴ Του, ἡ ἐκούσιος σταύρωσις καὶ ἡ ἀπόλυτος νέκρωσις τοῦ ἐαυτοῦ του ἀλλοιώνουν ἐσωτερικὰ καὶ ἐξωτερικὰ τὴν φυσικὰ εὐειδῆ μορφὴ του καὶ τὴν καθιστοῦν ἀγαπητὴ εἰς ὅλους. Γίνεται οὕτως ὁδηγός τοῦ μετανοημένου ἁμαρτωλοῦ στην ἐπανένωσί του μὲ τὸν Κύριο. Ἐξέρχεται κυριολεκτικά και μεταφορικά προς αναζήτηση τοῦ ἁμαρτωλοῦ , τοῦ ἐμπεριστάτου. Διατρέχει ξηρά, διαπλέει θάλασσα.[11]

Ὁ Γέροντας Παῦλος καταγράφει ὡς αὐτόπτης μάρτυς τῆς Χάριτος: «Ἦταν Κυριακὴ μετὰ τὸ πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας. Ὁ Γέροντας εἶχε ἕνα κάθισμα σεζλόνγκ, καὶ ἐπ᾿ αὐτοῦ ἦτο ἀνακεκλιμμένος μετὰ τὴν Θ. Λειτουργίαν (ἐξ ἀσκήσεως, διὰ νὰ μὴν ξαπλώσῃ εἰς τὸ κρεββάτι). Ἦτο προσηλωμένος εἰς τὴν καλλιέργειαν τῆς εὐχῆς, τῆς νοερᾶς προσευχῆς . Ἀκούει τότε καθαρῶς· «Πήγαινε στὴν Ἰκαρία νὰ σώσεις τὴν Ἑλένη». Δὲν ἔδωκεν σημασίαν εἰς τὴν φωνὴν διότι τὴν ἐνόμισεν πειρασμικήν. Ὅταν ὅμως ἤκουσεν τὴν φωνὴν καὶ δευτέραν καὶ τρίτην φοράν. Τότε ἄνευ ἀναβολῆς ἐγείρεται. Λαμβάνει τὸ πρῶτο πλοῖο δι᾿ Ἰκαρίαν καὶ κατευθύνεται εἰς τὸ λιμάνι. Ἐκεῖ βλέπει τήν γυναῖκα τρέχουσαν. Φωνάζει τὴν καθόλα  ἄγνωστή Του  γυναῖκα μὲ τὸ ὄνομά της· «Παιδί μου, Ἑλένη, στάσου!» Ἡ γυναῖκα στρέφεται πρὸς τὸν ἱερωμένον· «Συγχώρεσέ με, Πάτερ. Με προλάβατε· θὰ αὐτοκτονοῦσα· ἤμην ἀπελπισμένη, διότι ἀπέθανε ὁ ἄντρας μου». «Παιδί μου, δὲν θέλω νὰ ἀπελπίζῃσαι. Ἐγὼ θὰ εἶμαι κοντά σου· ἀπὸ δῶ καὶ πέρα ἐγὼ θὰ εἶμαι ὁ πνευματικὸς σου πατήρ».[12]

Ἡ πολύωρος καὶ πολυήμερος ἐπίπονος προσφορὰ εἰς τὸν ἄνθρωπον καταγράφεται εἰς Ἐπιστολὴ πρὸς τὴν δασκάλα Καλλιόπη Γούναρη, μετέπειτα Ἡγουμένη Εὐστοχία:· «Ἀπὸ τὴν Λέρον ἕως τὴν Πάτμον μὴ ρωτᾷς. Φουρτοῦνα καὶ βροχή. Εἰς τὰς 10 τῆς νυκτὸς εὑρισκόμεθα εἰς τὸν λιμένα. Βροχὴ ἀπελπιστική. Μὲτὰ κόπου ἐξῆλθον καὶ ἐβρεχόμην ἀνερχόμενος πεζὸς ἕως τὴν Μονήν. Ὅλα τὰ φορέματά μου ἦσαν ὡσὰν νὰ τὰ ἔβγαλες ἀπὸ τὴν θάλασσαν».[13]

Ἡ ἀληθινὴ ἀγάπη γιὰ τὰ τέκνα του δὲν τὸν ἀφήνει ἥσυχον·. Γράφει εἰς ἐτέρα ἐπιστολή : «Τίποτα δὲν σκέφτομαι παρὰ τὸν Χριστόν καὶ τὴν πνευματικὴν μου οἰκογένειαν. Τ᾿ ἀγαπῶ τὰ παιδιά μου μὲ μιὰν ἀγάπην ἀνώτερην τοῦ σαρκικοῦ πατέρα… Γράφουν ὅμως ψέματα ὅτι ἐγὼ τὰ τρέφω. Εἶμαι πτωχὸς καὶ πάντοτε πεινασμένα τὰ ἔχω, ἀλλὰ εἶναι πολὺ καλά παιδιά καὶ διὰ τοῦτο μ᾽ ἀγαποῦν χωρὶς νὰ ἔχουν τίποτε ἀπὸ ἐμέ. Τίποτε ἄλλο παρὰ μόνο μιὰ «τρελλή» ἀγάπη ἔχω γι᾿ αὐτὰ καὶ φαίνεται αὕτη τὰ θερμαίνει».

Ὁ Ἄγιος ἀγαπητικὰ ἐπιδένει τὰ ψυχικὰ τραύματα καὶ τίς ἠθικές πληγές μὲ στοργή, εὐσπλαγχνία, κατάνυξι γιὰ σωφρονισμὸ κατὰ Θεόν. Γίνεται περιάκουστος καὶ περιζήτητος ἐξομολόγος. Ὁ Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς, καταγράφει :« τὴν ἰδιαιτέραν κλῆσιν τοῦ Γέροντος ὡς ἐξομολόγου, ἐν περιόδῳ κατά τήν ὁποῖα οὔτε πνευματικοὶ πατέρες μὲ τὸ χάρισμα τῆς ἐξομολογήσεως ὑπῆρχον, ἀλλ᾿ οὔτε ἐτελεῖτο τὸ ἱερὸν Μυστήριον.·Ἡ ὅλη πολιτεία τοῦ Γέροντος ἀφήνει νὰ καταφανῇ ἡ ποσότητα και ἡ ποιότητα τοῦ ἔργου Του ὡς ἐξομολόγος. Ἐποθοῦσε τὴν σωτηρίαν τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Ἀποσκοποῦσε ἀρχικά στὸν σεβασμὸν καὶ στὴν ἐμπιστοσύνην τοῦ ἀνθρώπου πού προσῆρχετο εἰς τὸ Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Ἐφαίνετο πραγματικὸς μύστης καὶ λειτουργὸς τοῦ Μυστηρίου. Εἶχε διορατικὸ χάρισμα μετὰ τῆς πατρικῆς ἀρετῆς τῆς διακρίσεως, ὥστε ἔκανε τὸν χριστιανὸ νὰ δύναται νὰ ἀποκαλύπτῃ τὰ ψυχικὰ του τραύματα. Ἀγαποῦσε πολύ τὸν ἁμαρτωλὸ μὲ ἀγάπην ὁμοίωμα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ἀγαποῦσε τοὺς μεγάλους ἁμαρτωλούς, διότι ἤξευρε ὅτι ἦταν πολὺ δύσκολον κατόρθωμα νὰ μετανοήσουν αὐτοὶ ποὺ εἶχον χρόνια ψυχικὰ πάθη. Ἔκλαιε μετὰ κλαιόντων καὶ ἔχαιρε μετὰ τῶν χαιρόντων. Ἐδημιουργοῦσε στενὸν σύνδεσμο μὲ τὰ πνευματικὰ του τέκνα, πού ἐσκόπουν νὰ μὴν πληγώσουν πάλιν τὴν καρδία τοῦ Γέροντος. Ἔλεγε συχνὰ ὁ Γέροντας :«Ξεχάστε τὶς ἁμαρτίες σας· ὁ Χριστὸς μας τὶς διέγραψεν ἀπὸ τὸ βιβλίον τῆς ζωῆς», δίδοντας ἀφάνταστον θάρρος στὸν ἐξομολογούμενο. ». Καί στόν ἐπικήδειο λόγο του καταγράφει ἐκ νέου γά τον Ἅγιο Ἀμφιλόχιο: «Ἐπὶ ἥμισυ αἰῶνα ὑπηρέτησεν εὐόρκως τὸν Κύριον, καὶ δὲν ἐφείδετο οὔτε κόπων, οὔτε θυσιῶν, προκειμένου νὰ ἀναζητᾷ τὸ ἀπολωλὸς εἰς τὰ ὄρη, εἰς τὰς χαράδρας, εἰς τὰς νήσους, εἰς τὰς ἐπαρχίας. Πότε εἰς Λέρον, πότε εἰς Κάλυμνον, πότε εἰς Κῶ καὶ Ῥόδον καὶ Νίσυρον καὶ Κάρπαθον καὶ Σύμην.»[14]

Μιὰ ἐξομολόγησις κατὰ τὸ τέλος τοῦ 1953, στὰ Χανιὰ, τῆς κ. Μαρίκας Κουφάκη καὶ τοῦ συζύγου της Στεφάνου, ἦτο ἡ ἀπαρχὴ διὰ νὰ δημιουργηθῇ τὸ Ἴδρυμα τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου Χανίων, Κρήτης.Ἐξωμολογήθη ἡ κ. Μαρίκα τὸν καημὸ της ὅτι δὲν εἶχε παιδιά, καὶ ὁ ἅγιος τῆς ἀπαντᾷ ἀμέσως:

— «Εὐλογημένη, ὁ Θεὸς θέλει κάτι ἄλλο ἀπὸ σένα.»

— «Τί θέλει, Γέροντα;»

— «Νὰ πάρῃς δύο ὀρφανά.»

Σιγὰ-σιγὰ ἐγένοντο δεκάδες, καὶ μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς της, τὸ 2015, ἐπάντρεψε μὲ προῖκα περὶ τὰ 300 κορίτσια!

Ὁ Ἅγιος ἐξῆρε ἰδιαιτέρως τὴν δύναμι τῆς μετανοίας καὶ τῆς μεταστροφῆς, τῆς ἐνδάκρυος ἐξομολογήσεως. Ὅμως ἐτόνιζε ὅτι ἡ παραμονὴ τοῦ ἀνθρώπου εἰς θανάσιμη ἁμαρτία, ἡ ἀναγωγὴ αὐτῆς σέ συνήθεια, ὁδηγεῖ εἰς τὴν ἀπώλεια.

«Παιδιὰ μου, προσέχετε μὴν ἁμαρτήσετε θανάσιμα», ἔλεγε, «διότι ἡ μετάνοια δὲν εἶναι καθόλου εὔκολη καρδιακὴ κατάστασις.Τὸ ἀληθινὸ δάκρυ τῆς μετανοίας, κι ἕνας κόμπος νὰ εἶναι, εἶναι τόσο καυτερὸς ποὺ ἀυλακώνει τὸ πρόσωπον τοῦ ἀνθρώπου. Αὕτη ἡ αὐλακιὰ μένει σὲ ὅλη του τὴν ζωήν.»[15]

Ὁ Ἅγιος εἶχε τὸ χάρισμα νὰ γίνεται ἄμεσα ἀγαπητὸς ἀπὸ ὅλους ἀλλὰ καὶ νὰ μεταφέρει σὲ κάθε πνευματικὸν Του τέκνον τὴ μοναδικότητα καὶ τὸ ἀποκλειστικὸ προνόμιο τῆς πατρικῆς του ἀγάπης, εἰς σημεῖο τέτοιο  ποὺ νὰ νομίζῃ ὅτι τὸ ἀγαπᾶ περισσότερο ἀπ’ τὰ ἄλλα.

Εἶχε ἐνσυναίσθησι, ἀπόλυτη ταύτισι, σωματικὴ ,ψυχικὴ καὶ πνευματικὴ μὲ τὸν ἐξομολογούμενον. Συνέπασχε, συμμετεῖχε στὴν θλίψι του. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης Τιμόθεος ἔλεγε ὅτι «ἦτο ὁ πνευματικὸς πατὴρ ποὺ συνεκλόνιζε καὶ ἐγοήτευεν». Μὲ τὴν εὐγένειά του ἔφερνε εἰς φιλότιμο τὰ τέκνα του, ποὺ ἐσκέπτοντο πῶς νὰ μὴν πληγώσουν τὴν εὐαίσθητον καρδίαν Του.

Ἐπικοινωνοῦσε μὲ ὅλες τίς ἡλικίες, μὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, ἀπὸ ὅλα τὰ μήκη καὶ τὰ πλάτη τῆς γῆς.«Στὴν ἐξομολόγησιν ξεκουραζόσουν, ἀκόμα καὶ πρὶν ἐπιχειρήσεις ν’ ἀνοίξεις τὴν καρδίαν σου στὸν Γέροντα, διότι σοῦ τὴν ἤνοιγε πιὸ μπροστὰ ἐκεῖνος μὲ τὸ πλατὺ πατρικὸν του χαμόγελον καὶ τὶς ἀπλὲς ἐρωτήσεις του, ποὺ ἦσαν γεμάται ἀπὸ ἀγάπην καὶ ἐνδιαφέρον», μαρτυρεῖ ὁ Μητροπολίτης Γάνου καὶ Χώρας Ἀμφιλόχιος.

Μὲ ἐξασκημένη τὴν διόρασι, τὴν πνευματικὴν ὅρασιν, ἐγνώριζε ὅλες τίς ἁμαρτίες τοῦ ἐξομολογουμένου καὶ τὰς ἐκμαίευε μὲ λεπτότητα, σεβασμὸ καὶ πατρικὴ ἀγάπη. Σέ ἐξομολογουμένους ποὺ προσεγγίζαν τὸ Μυστήριον κοσμικῶς, μὲ ἄγνοια καὶ πολλάκις μὲ θράσος καὶ ἀναίδεια, ἀντέτεινε τὸν χαρισματικὸ λόγο, τὴν χαρισματικὴ σιωπή, τὴν ἀπλότητα, τὴν ἀθωότητα, τὴν ἀληθινὴ στοργὴ τοῦ πνευματικοῦ πατρός. Ἐφάρμοζε τὴν ἀγιοπατερικὴν παιδαγωγία τῆς ἐρήμου, τὴν ἀσκητικὴ τῶν νηπτικῶν Πατέρων, τὴν μετατροπὴ τῶν ψυχικῶν δυνάμεων σέ πνευματικές, τὴν στροφὴ τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὸ καλό.

Στα πνευματικὰ του τέκνα ποὺ εἶχαν προχωρήσει πολὺ στὴν πνευματικὴ ζωή, ἐζήτει ταπεινὰ τὴν γνώμην τους γιὰ θέματα ποὺ τὸν ἀπασχολοῦσαν. Μάρτυρας τούτων τῶν περιστατικῶν ἦταν ἡ ἴδια ἡ μητέρα μου, ποὺ τὴν ἠρώτα: «Εἰρήνη, τί νὰ κάμω στὸ τάδε θέμα;». Ἐνῶ διὰ τὰ παραστρατημένα τέκνα του ἐπερίμενε τὴν ἐπιστροφή: «Δυστυχῶς», ἔλεγεν, «δύο (μοναχαὶ) ἔχουσιν χάσει τὸν δρόμον. Δὲν παύω νὰ εὔχωμαι δι’ αὐτὰ τὰ δύο πρόβατα τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι τόσον καλά, γρήγορα νὰ ἐπιστρέψουν εἰς τὴν μάνδραν Του. Ἐγὼ σὲ κάθε κτύπον ποὺ ἀκούω, τρέχω μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι θὰ εἶναι ἐκείναις. Ὁ Θεὸς ἄς βοηθήσῃ νὰ γνωρίσουν τί εἶναι τὸ συμφέρον τῶν ψυχῶν των», ἔγραφεν.

Ὁ Ἅγιος ἐγένετο ἐξομολόγος πολλῶν ἱεροσπουδαστῶν καὶ μετέπειτα ἀρχιερέων. Ὁ Μητροπολίτης Ἰταλίας Γεννάδιος ἐνθυμεῖτο :«Κατὰ τὰς ἐξομολογητικὰς ἱερὰς συναντήσεις μὲ τὸν Γέροντα, ἀμέσως, μόλις μετετρέποντο εἰς δύναμι καὶ καθαρὰν διάθεσι, τὴν καρδίαν μου ἥγγιζεν ἀληθινὰ ἡ χάρις καὶ ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ. Ἐγενόμην ἄλλος ἄνθρωπος, ᾐσθανόμην τὸν ἐαυτόν μου ἀσφαλῆ, ἔμπιστον καὶ ἕτοιμον νὰ διακονήσῃ καὶ νὰ θυσιασθῇ διὰ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ τὸν ἄνθρωπον. Ποτέ δὲν μὲ κατεδίκασεν, ἀλλὰ τοὐναντίον, τὴν ἁμαρτίαν κατεδίωξεν. Ἦτο ἀληθινὸς πατὴρ καὶ μὲ συνεκλόνιζεν κάθε φορά ἡ ἀπέραντος καλωσύνη του. Ἡ ἀγάπη του καὶ ὁ παραμυθητικὸς στοργικὸς λόγος του μὲ ἀνέπαυον, μὲ ἀνέσταινον, μὲ ἐπλούτισαν καὶ μὲ ἐνίσχυσαν εἰς τὰ ἐφηβικὰ καὶ ἀνδρικὰ μου χρόνια. Μὲ καθωδήγησεν εἰς τὸ ἅγιον Θυσιαστήριον καὶ μὲ ἐδίδαξεν τὴν ἀγγελικὴν συμπεριφορὰν τοῦ ἐξομολόγου πρὸς τὸν ἄνθρωπον».[16]

Τὰ ἐπιτίμια εἰς τὴν ἐξομολόγησι, ποὺ ἐφάρμοζεν ὁ Ἅγιος, ἦσαν παιδαγωγικὰ μέτρα.Ἦσαν εὐπρόσδεκτα ἀπὸ πάντες·. Οὐδεμία ἀντίρρησι ἐπρόβαλε κανείς. Τοῦτο φυσικῶς ὠφείλετο στὴν διορατικότητα τοῦ πνευματικοῦ πατρός. Δὲν ἔθετε φορτία δυσβάστακτα ἐπὶ τῶν ὤμων τῶν ἀσθενῶν ἀνθρώπων. Προσεῖχε προπαντὸς τὴν διάθεσι καὶ τὸ ποιὸν τοῦ προσερχομένου χριστιανοῦ. Ἐγνώριζε νὰ ἀνοίγῃ διάλογο τόσον μὲ τοὺς μορφωμένους ὅσον καὶ μὲ τοὺς ἀμόρφωτους. Ἐνίοτε παρετήρει ὁ γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς, ὅτι δὲν ἐδέχετο ὁρισμένους στὴν ἐξομολόγησι καὶ τοὺς ἔλεγεν νὰ ἔλθουν ἄλλην ἡμέραν.

Ὁ Ἅγιος κατενόει εἰς βάθος τὴν κατάστασιν τῆς ψυχῆς τῶν πνευματικῶν του τέκνων καὶ ἐβοήθει εἰς τὴν θεραπεία. Διὰ τοῦτο ἡ γερόντισσα Εὐστοχία, μετὰ τὴν κοίμησί Του, ἀπευθυνομένη εἰς τὰς ἀδελφὰς ἔλεγεν:«Μᾶς ἠγάπα ὅλους, ἀλλ’ ὡς ἄριστος πνευματικὸς ἰατρὸς ἐγνώριζεν νὰ παραμυθῇ τὰς ὀλιγοψύχους, νὰ τονώσῃ τὰς ἀδυνάτους, νὰ συγκρατῇ τὰς ἔχουσας αὐθορμησίαν, νὰ διεγείρῃ τὰς ῥᾳθυμούσας, νὰ ἀνακαλῇ τὰς παρουσιάζουσας ἀνηκοΐαν, νὰ βοηθῇ τὰς ἐμπιπτούσας εἰς πειρασμόν, ὡς γνώστης ἄλλως τε βαθὺς τῆς τακτικῆς τοῦ ἀοράτου πολέμου. Καὶ γενικῶς εἶχε τὸ μέγα χάρισμα νὰ ἀναπαύῃ ἑκάστην ἐξ ἡμῶν εἰς πᾶσαν περίπτωσιν».[17]Τὰ γενικὰ ἐπιτίμια ποὺ ἐφάρμοζεν ὁ Ἅγιος ἦταν :

• Προέτρεπε νὰ φυτεύουν δένδρα, ἀνάλογα μὲ τὰ ἁμαρτήματα τοῦ ἐξομολογουμένου.
• Ἐθεώρει παιδαγωγικὸ μέσον τὴν νηστείαν, διὸ καὶ ἔθετε ἀνάλογον ἐπιτίμιον ἀλλά καί τίς μετάνοιες, ἀναλόγως μὲ τὰ ἁμαρτήματα, τὴν διάθεσιν καὶ τὴν κατανόησιν τοῦ ἐξομολογουμένου.
• Ἀσκήσεις σιωπῆς κατὰ τὰς νηστίσιμες ἡμέρας.
• Ἦτο πολύ αὐστηρός ἐὰν ὑποψήφιος κληρικὸς εἶχεν κώλυμα, τοῦ ἔλεγε: «Καλύτερα λαϊκὸς καὶ στὴν πόρτα τοῦ Παραδείσου, παρὰ μὲ τὸ πετραχήλι καὶ στὴν Κόλασιν». Καὶ δὲν τοῦ ἐπέτρεπε νὰ γίνῃ κληρικός.

Ἡ πνευματικὴ Πατρότης γιά τόν Ἅγιο Γέροντά μας ,συνιστοῦσε βαθιὰ ἀποστολικὴ μαρτυρία ποὺ συνέχει τό ἄπαν. Πράξι παρουσίας Χριστοῦ στὴν κοινότητα,στὴν ἐνορία και σέ ὅλον τον κόσμο .Καρπὸς τῆς ἀληθινῆς ἐν Χριστῷ πατρότητος. Εἶναι πράξι ἱεραποστολική, ποὺ διαχέεται καὶ εἰς τὴν ἐσωτερική και εἰς τήν ἐξωτερικὴ ἱεραποστολὴ.Γιαυτό τον λόγο και ἔδρασε ὡς,

ε.Ἐσωτερικός ἱεραπόστολος .

«Ἐπιθυμῶ νὰ ἱδρύσετε σταθμοὺς προσευχῆς εἰς τὰ νησιά μας..[18]»

Ἡ ἄσκησι τῆς ἐσωτερικῆς ἰεραποστολῆς γιά τόν ἅγιο στούς πρώτους κυρίως χρόνους ἦταν διφυής. Προσπάθεια γιά ἐθνική και χριστιανική αφύπνιση. Κατά τό 33ο ἔτος τῆς ἡλικίας του ὁ Ἅγιος ἀρχίζει νὰ τονώνη τὸ θρησκευτικὸ καὶ ἐθνικὸ φρόνημα τῶν Δωδεκανησίων ἐξομολογώντας καὶ κηρύττοντας. Βλέποντας, ὅμως, τὴν ἔντονη προπαγάνδα τῶν Ἰταλίδων καλογραιῶν γιὰ νὰ προσελκύσουν τὴν νεολαία, ἀντιστάθηκε μὲ τὸν πιὸ ἐκκλησιαστικὸ καὶ παραδοσιακὸ τρόπο: Ἵδρυσε ἀδελφότητα μὲ νέες κοπέλλες, εὐσεβεῖς καὶ μορφωμένες, καί, γιὰ πρώτη φορὰ στὸν Ἑλλαδικὸ χῶρο, ἵδρυσε κατηχητικὰ καὶ κύκλους Ἁγίας Γραφῆς γιὰ τὴν ἀφύπνισι τοῦ λαοῦ. Γράφει στὸ ἡμερολόγιό του: «Κατὰ τὰς συναντήσεις μας μετὰ τῆς εὐσεβοῦς διδασκαλίσσης Καλλιόπης Γούναρη ἐφανέρωσα αὐτῇ τοὺς ἱεραποστολικοὺς σκοπούς μου. Αὕτη δὲ μετὰ προθυμίας καὶ μεγάλου ζήλου ἤρχισε τὰ κατηχητικὰ μαθήματα καὶ κύκλους κυριῶν –σχεδὸν πρώτη ἐν Ἑλλάδι– διότι οὔτε ἡ Ἀδελφότης Θεολόγων «Ζωὴ» δὲν εἶχεν ἀρχίσει νὰ κάμνη κατηχητικὰ κατὰ τὰ ἔτη ἐκεῖνα.^[19] Μὲ τὰς ἐπιτυχεῖς θρησκευτικὰς διδασκαλίας της πολὺ γρήγορα ἀπέκτησε τὴν ἀγάπην καὶ ἀφοσίωσιν τῶν παιδιῶν, δεσποινίδων καὶ κυριῶν. Μὲ πρωτοφανῆ ἐνθουσιασμὸν παρηκολούθουν ταύτας, ἡ δὲ πνευματικὴ ἐργασία προέκοπτε κατὰ πολύ. Τῇ ὑποκινήσει μου ἐπεδόθη εἰς τὴν ἐκμάθησιν τῆς τουρκικῆς γλώσσης, ἡ ὁποία εἶναι ἀρκετὰ δύσκολος. Ἀφοῦ εἰργάσθη ἐπὶ ἑπτὰ συναπτὰ ἔτη εἰς Κῶ μὲ πλουσίους πνευματικοὺς καρπούς, μετετέθη εἰς Κάλυμνον, ἔνθα καὶ ἐκεῖ εἰργάσθη ὁμοίως. Καὶ ἀπὸ τὰς δύο αὐτὰς νήσους ἐδημιουργήθησαν τὰ πρῶτα στελέχη διὰ τὴν ἱεραποστολήν. Κατηχητικὰ σχολεῖα συνεστήθησαν ἐν συνεχείᾳ εἰς Νίσυρον καὶ Λέρον, ἵνα στηρίζωνται αἱ νεάνιδες καὶ αἱ κυρίαι εἰς τὴν Ὀρθοδοξίαν καὶ τὸν ἐθνισμόν των. Ἐγίνοντο δὲ εἰς αὐτὰς συστάσεις νὰ μὴν ἔχουνἐπικοινωνίαν μὲ τὰ πρόσωπα τῆς Ἰταλικῆς προπαγάνδας»^[20].

Ὡς μεγάλη παρακαταθήκη καί στάση ζωῆς ἐγχαράσσεται στήν καρδιά μας ἡ δράση Του ὡς Ἀντίστασι Ἁγίου ἀνδρὸς. Ἀντίσταση ὑποδειγματική, εἰρηνική μὲ τὴν ἀνωτερότητα τοῦ Ρωμιοῦ καὶ τὸ ὑψηλὸ βίωμα τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανισμοῦ.

Ὁ Ἅγιος ὡς ἐνεργούμενο τῆς Χάριτος κράτησε ἰσορροπίες βυζαντινοῦ τύπου ἀντιλήψεως γιὰ τὸ ἔθνος, πρᾶγμα ποὺ πρέπει νὰ παραδειγματίσῃ ἐμᾶς τοὺς Νεοέλληνες, γιὰ νὰ ξεφύγουμε ἀπὸ τὶς ἀρρωστημένες ἐθνικιστικὲς τάσεις.

Εἶναι ὁ Διαφωτιστὴς τῆς «καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς» ποὺ παρηγόρησε καὶ ἐνδυνάμωσε τὸν λαό μας κατὰ τὴν δουλεία.

Εἶναι ὀ Ἀγωνιστής πού ἀπέτρεψε τόν κίνδυνο τοῦ ἐκλατινισμοῦ, τόν μεγαλύτερο καί πιό ὕπουλο κίνδυνο λόγῳ τοῦ ὑψηλοῦ πολιτιστικοῦ ἐπιπέδου τῶν Δυτικῶν καί τῶν ὑλικῶν παροχῶν πού διευκόλυναν τήν ἀφομοίωση.

Εἶναι ὁ ἐκκλησιαστικὸς Πατριαρχικὸς πνευματικὸς ποὺ ἀγάπησε τὸ Φανάρι, τὴν Μητέρα τοῦ Γένους Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τὸ παρελθόν, τὸ παρὸν καὶ τὸ μέλλον τῆς ἱστορικῆς μας ὑπάρξεως.

Ὁ μαχητής πού πολέμησε τὸ Αὐτοκέφαλο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Δωδεκανήσου μέχρι θανάτου.

Εἶναι ὁ ἀγαπητικὸς, ὁ ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἀγαπᾶ καὶ τοὺς ἐχθρούς του, χωρὶς νὰ προδώσει οὔτε τὸ Γένος οὔτε τὴν Ἐκκλησία του.

Εἶναι Αὐτὸς ποὺ διδάσκει τὸν τρόπο τῆς ἀντίστασης τῆς Ἐκκλησίας ἀνὰ τοὺς αἰῶνες χωρὶς αἵματα καὶ χωρὶς Σταυροφορίες. Διδάσκει τήν ὐπεροχή τῆς πνευματικῆς ἀντίστασης.

Ὡς ἐσωτερικός ἱεραπόστολος φροντίζει με τη φυσική Του παρουσία να εἶναι κοντά στον ἐν ἀνάγκη ἔχων.Τὰ Δωδεκάνησα, ἡ Σάμος, ἡ Κρήτη, ἡ Ἤπειρος, ἡ Κωνσταντινούπολις, ἡ Ἀθήνα τόν ἐγνώρισαν. Παράλληλο πνευματικό ἔργο θά ἐπιδείξῃ καί στήν ἄσκησι τῆς ἐξωτερικῆς ἱεραποστολῆς, ὡς:

στ.Ἐξωτερικός ἰεραπόστολος

Ζωντανὴ ὁμολογία Χριστοῦ ὀνομάζει τοὺς ἱεραποστόλους ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος δηλώνοντας τοιούτως τήν μεγάλη ἀγάπη Του στήν ἱεραποστολή ἐκτός συνόρων . [21]

Ὁ ἱεραποστολικὸς ζῆλός του ἐμφορεῖται ἀπὸ τὴν ὑπερφυῆ ἀγάπη του, ἐπικοινωνεῖ μὲ πρόσωπα πολὺ σημαντικὰ τοῦ ἐξωτερικοῦ, κληρικοὺς, λαϊκοὺς καὶ ἱεραποστόλους, ἐκφράζων τὴν ἐκτίμησίν του γιὰ τὸ μέγα ἔργον.

Ὁ πόθος για τη σωτηρία τοῦ κόσμου, δέν ἦταν ἐπήρεια , ἐπίδραση ἀπό κάποιο πρόσωπο, ὅπως ἔχει γραφῇ, οὔτε ἀπό τήν ἱεραποστολική ἀδελφότητα τῆς Ζωῆς. Ἦταν δική του ἐμπειρία, δική του ἐσωτερική κατάσταση. «Εἶναι καταφανές ,λέγει σέ κάποια ἐπιστολὴ του πρὸς ἱεραπόστολον, ὅτι οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης ἔχουν μεγάλη δίψαν διὰ τὴν Ὀρθόδοξον πίστιν»], καὶ εὔχεται, « ὁ ἅγιος ζῆλός τους νὰ φέρῃ πολλοὺς καρπούς». [22]Ἔχει ἀλληλογραφία μὲ τὸ Θεολογικὸ Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου στὸ Παρίσι, καὶ ἀπευθύνει ἱεραποστολικές γραμμές πρὸς Ρῶσο καθηγητή, δηλώνων τὴν Πάτμον ὡς τήν μόνην ἀναμμένη λυχνία τῶν ἑπτὰ Ἐκκλησιῶν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καὶ τὸν Εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην ὡς θερμουργόν. Ἐκφράζει δὲ τὸν θαυμασμὸν του διὰ τὴν δημιουργίαν Ὀρθοδόξου παρουσίας στὴ Γαλλίαν.

Δὲν περιορίζεται μόνον στὴν Εὐρώπη· περιδιαβαίνει τὰ πέρατα τῆς γῆς, καὶ παρακινεῖ τὰ πνευματικὰ του τέκνα νὰ ἀκολουθήσουν τὸ ἱεραποστολικὸ του ὅραμα. Εἶναι μόνιμη ἐπωδός, διαρκής καί διακαής πόθος Του ἡ δημιουργία κλιμακίου ἱεραποστολῆς στὴν ἁγία ἐπικράτεια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ,χώρα Ἀποστόλων, Μαρτύρων, Ὁσίων·, χώρα τῶν Ἑπτὰ Ἐκκλησιῶν, τῶν Τριῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, χώρα τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ὅπως γράφει χαρακτηριστικὰ σὲ ἐπιστολή του.[23]Ὅμως δὲ σταματᾷ ἐκεῖ.

Ἐπιθυμεῖ νὰ ὑπάρξῃ ἱεραποστολικὸν «ἐργοστάσιον πυρηνικῆς ἐνεργείας», τὸ ὁποῖο θὰ διακτινίζῃ τὴν Ὀρθοδοξία ὡς πνευματικὴν ἐνέργεια σέ ὅλες τίς ἠπείρους. Ἐπιθυμεῖ ὕπαρξη ἱεραποστολῶν σέ χῶρες ὄπου ὐπάρχει εὐγενές και καλλιεργημένο ἔδαφος για την ὀρθόδοξη πνευματικότητα ὅπως εἶναι ἡ Ἰαπωνία καί ἡ Κορέα. Συνδράμει τήν Ἀφρική. Κύριος πυρήνας τῆς ἱεραποστολικῆς Του μέριμνας θὰ γίνῃ ἡ Κένυα, ἡ Οὐγκάντα, ἡ Τανζανία . Τὸ 1958 εἶναι Αὐτός , ὁ Ὅσιος Πατήρ ἠμῶν Ἀμφιλόχιος , πού θά καθοδηγήσῃ καὶ εὐλογήσῃ τόν μέγα ἱεραπόστολο καὶ πατέρα τῆς Ἀφρικανικῆς Ἠπείρου, π. Χρυσόστομο Παπασαραντόπουλο, τόν γενόμενο ζωντανὴ ὁμολογία Χριστοῦ[24]

Ἔτσι τὸν Ἰούνιον τοῦ 1960 προτροπῇ τοῦ Ἁγίου θὰ φθάσῃ στὴν Καμπάλα τῆς Οὐγκάντας, γιὰ νὰ ἐγκαινιάσῃ τὸν πρῶτον ἱεραποστολικὸν ναὸν, καὶ νὰ ἐργασθῇ ἀκαταπόνως γιὰ τὴν διάδοσι τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ δράσι του σύντομα θὰ ἐπεκταθῇ στήν Κένυα, Τανζανία καὶ Κογκό, ὅπου ἵδρυσε ναοὺς, ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα, καὶ ἀνέδειξε ντόπιους ἱερεῖς. Ἡ ἀφοσίωσίς του ὁδήγησε στὴν δημιουργία μιᾶς δυναμικῆς Ὀρθοδόξου κοινότητος στὴν περιοχή.

Τὸ 1968, μάλιστα, συμφώνως πρὸς μαρτυρίες τοῦ Γέροντος Παύλου Νικηταρᾶ, τοῦ πρωτοκλήτου πνευματικοῦ τέκνου τοῦ Ἁγίου, βρίσκουμε τὴν νεοκαταταχθεῖσαν Ἁγίαν Ἱεραπόστολον Γαβριηλίαν, πνευματικό ἐπίσης τέκνο τοῦ Ἁγίου, νὰ συνδιακονῇ στὸ θαυμαστὸν αὐτὸ ἱεραποστολικὸ φυτώριο.Ὁ Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς, σὲ ἀποστολὴ ἐνισχύσεως τοῦ πυρῆνα τῆς ἱεραποστολῆς, καὶ κατόπιν πνευματικῆς ἐντολῆς τοῦ Ἁγίου Γέροντός του ,Ἀμφιλοχίου, θὰ φθάσῃ καὶ αὐτὸς στὴν Ἀφρικὴν γιὰ νὰ συνδράμῃ τὸ ἔργο τοῦ μεγάλου Ἱεραποστόλου πατρὸς Χρυσοστόμου[25]

Ἱερά Ἀποστολὴ γιά τὴν Ὀρθοδοξία καί ἴσως πρωταρχική στούς καιρούς μας , εἶναι και ἡ ἀποκατάσταση τῆς ἀρμονίας, τοῦ συνδέσμου κτιστῆς τε καὶ ἀκτίστου φύσεως. Γιαυτό καί ὁ Ἅγιος γίνεται μεσίτης, μεταξὺ Θεοῦ, ἀνθρώπου καὶ δημιουργίας. Προσευχόμενος και προασπιζόμενος τήν Κτίση. Ἡ Διακονία του ἀπλώνεται στὴν φροντίδα, στήν ἀγάπη γιὰ τὰ δέντρα, γιὰ τά ζῶα , για τά πουλιά , γιά ὅλο το φυσικό περιβάλλον. Διακονία πού γίνεται πράξι εὐχαριστίας, φροντίδας καὶ ἀγάπης καί καθιστᾶ τὸν ἄνθρωπο προστάτη καὶ ὄχι καταχραστὴ τῆς Κτίσεως.Τοιουτοτρόπως  ὁ Ἅγιος ἔγινε:

ζ.Διάκονος τῆς Κτίσεως.

Ἦταν ἰδιαιτέρως ἐμφανής ἡ ἀγάπη Του πρός τά δέντρα, τά ζῶα και τά πουλιά .Ὁ Ἅγιος Γέροντας μας ἐκτός τῶν ἄλλων πολύτιμων δώρων πού μᾶς χάρισε, μᾶς δώρισε τό νηπτικὸ περιβάλλον τῶν δένδρων καὶ τῶν δασῶν, σέ μία κατάξερη Πάτμο. Ἕνα περιβάλλον ποὺ ἡ σκέψη τοῦ οὐρανοῦ καλλιεργεῖται εὔκολα μέσα στὸ Ναὸ τῆς Φύσεως[26] μᾶς λέγει ὀ Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς. Τά πρῶτα δέντρα πού φυτεύτηκαν στήν Πάτμο ἦταν ἀπό τόν Ἅγιο. Τό 1918 ἄρχισε τήν δεντροφύτευση. Τό πρῶτο πεῦκο, τό ἐφύτευσε πίσω ἀπό τήν Μεγάλη Μονή τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου καί τό δεύτερο στό Ἀσκητήριο τοῦ Χριστοῦ τῆς Ἀργυρῆς. Ἐκεῖ καί καθόταν, δεχόταν κόσμο, μελετοῦσε, προσευχόταν. Δενδροφύτευε μέ κόπο καί προσωπικό ἀγῶνα.

Στό Ἱερό Σπήλαιο τῆς Ἀποκαλύψεως, στό Ἡσυχαστήριο Κουβάρι, στόν Εὐαγγελισμό, στό Ἐρημητήριο Χριστός. Ὅπου τό ἔδαφος ἦταν γόνιμο φύτευε ἐλιές καί ἀμπέλια. Ἀμπέλια φυτεμμένα ἀπό τόν Ἅγιο Γέροντα μας, ἔχουμε στήν ἱερά Μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, στό Ἰερό Σπήλαιο τῆς Ἀποκαλύψεως. Στήν Παναγία τήν Διασώσουζα, πέριξ τοῦ ναοῦ ἀγόρασε χαλάσματα καί μέ προσωπικό μόχθο ἐφύτευσε δεκάδες δέντρα. Τά δέντρα αὐτα τά πότιζε ὁ πατέρας μου και αὐτά τά δέντρα τόν ἔσωσαν ἀπό βέβαιο θάνατο τόν μακαριστό πατέρα μου Νικόλαο στό Μέτωπο τῆς μάχης τοῦ Ρίμινι ὅταν ἡ Παναγία τοῦ ἐμφανίστηκε και τοῦ εἶπε εἶμαι Αὐτή πού μοῦ πότιζες τά δέντρα μου.

Ἐπίσης φύτευε ἀμυγδαλιές καί συκιές καί αὐτό διότι στα δύσκολα χρόνια τῆς πείνας εἶδε την διατροφική τούς ἀξία. Τό σῦκο εἶναι μιά πλήρης τροφή ἔλεγε. Τό ἴδιο ἔλεγε καί γιά τίς χαρουπιές ἀλλά δεν εὐδοκιμοῦσαν εὔκολα[27].

Στά χέρσα καί πετρώδη ἐδάφη φύτευε πεῦκα, φύτευε κυπαρίσσια. Ἤθελε νά φυτεύσει καί κέρδους ἀλλά δέν εὐδοκίμησαν. Μόνο ἕνας κέρδος εὐδοκίμησε στό Ἡσυχαστήριο Λουκάκια πού ἐφύτευσε ὁ πνευματικός του πρωτογυιός καί κατά σάρκα θεῖος μου Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς. Τά δέντρα πού ἐφύτευε στά σκληρά ἐδάφη ἦταν ὁ πεῦκος καί τό κυπαρίσσι, ὅπου ἡ ζῶσα Παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας τά ἔχει ὡς τά ἱερά ξῦλα τοῦ τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ μαζί με τόν κέδρο.

Φύτευε μαζί μέ τούς σπόρους τῶν δέντρων αὐτῶν καί τούς πνευματικούς σπόρους τῆς Ἁγίας γῆς τοῦ Γολγοθᾶ στό νησί τοῦ Ἠγαπημένου Μαθητοῦ πού στάθηκε συσταυρούμενος κάτω ἀπό τόν Σταυρό. Τά πεῦκα καί τά κυπαρίσσια τά εἶδαν ἀπό Ἐκεῖνον πρώτη φορά στήν Πάτμο. Δεν ἤξεραν πῶς τά ἔλεγαν. Τούς ἔδωσαν το ὄνομά Του. Τά εἶπαν Ἀμφιλοχίες ἤ Ἀμφιλοχιανά ἤ «Ἀμφιλοχιακά».

Μοχθοῦσε ὁ Ἅγιος Γέροντας στήν δενδροφύτευση. Ἔκανε πρασιὲς πεύκων καὶ ἀπὸ τὸ φυτώριό του ἐφύτευε νέες ρίζες ὁ ἴδιος καὶ ἔδιδε καὶ στόὺς ἄλλους νὰ φυτεύουν. Συχνὰ μάλιστα μέ προσμονή καί ἑλπίδα ἔδινε ὡς κανόνα στὴν ἐξομολόγηση νὰ φυτεύουν 2-5 πεῦκα γιὰ νὰ συγχωρεθοῦν οἱ ἁμαρτίες τους, ἐκτός ἀπό τήν φροντίδα καί τήν ἐργασία τῆς φύτευσης οἱ μετανοοῦντες θά ἀσχολοῦνταν μέ ἕνα ἔργο διττό, ἔργο θεολογικό καί οἰκολογικό!

Ἔτσι παρουσίασε λίγο πράσινο τὸ καταξερο νησὶ ποὺ τόσο ἀγαποῦσε ὁ Ἄγιος πατέρας. Ἐνέπνεε τούς σπουδαστές τῆς Πατμιάδας ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς στήν δέντροφύτευση. Δένδροφύτευαν καί οἱ μαθητές μας μέ τήν εὐγενική του παρότρυνση. Τούς συμβούλευε νά ὀνομάζουν τά δέντρα αὐτα μέ ὀνόματα ἰδανικῶν: εἰρήνη, ἀγάπη, ἐλευθερία, ἑλπίδα κλπ. Μάλιστα οἱ τότε ἀπόφοιτοι, ὅταν ἦρθαν στό νησί μετά ἀπό χρόνια νοσταλγικά ἀναζητοῦσαν στό δασάκι τό δέντράκι πού εἶχαν φυτεύσει οἰ ἴδιοι.

«Ὅποιος φυτεύει δένδρο φυτεύει ἐλπίδα, φυτεύει εἰρήνη, φυτεύει ἀγάπη καὶ ἔχει τὶς εὐλογίες τοῦ Θεοῦ» ἔλεγε πάντα στὸν κύκλο του. Μέσα στὴν φύση βρίσκει τὸν τρόπο νὰ ζῆ τὸ ὑπὲρ φύσιν. Ὅλα τὰ δημιουργήματα τὸν συγκινοῦσαν, περισσότερο ὅμως τὰ δένδρα.

Πονοῦσε καὶ ἔκλαιγε ὅταν διάβαζε στὶς ἐφημερίδες πὼς δάση ὁλόκληρα τῆς πατρίδας μας καίγονται, ἐγκληματίες καλοῦσε τοὺς ὑπεύθυνους τῶν πυρκαϊῶν! Ὁ Ἅγιος βρισκόταν σέ τέλεια κοινωνία μέ τά ζῶα, μέ τά φυτά, μέ ὅλη τήν Κτίση διότι κοινωνοῦσε στήν καρδιά του τόν Χριστό.

«Κούεις; ἔλεγε συχνά, στήν πατινιώτικη διάλεκτο, . μοῦ μιλάει ὁ πεῦκος. Εἶναι φίλος μου, μέ ξεκουράζει.» Μιλοῦσε στό πεῦκο λέγοντας: «Τέκνον μου, παιδί μου, καλά εἶσαι;» Καί ἀπαντοῦσε ὁ ἴδιος: «Καλά εἶμαι». Τό 1970, ὅταν ὁ Ἅγιος Γέροντας μετέβη στις Οὐράνιες Μονές, ἔγινε ἕνα συγκλονιστικό θαῦμα.Τό πεῦκο αὐτό πού τόσο ἀγαποῦσε ὁ Γέροντας την ὥρα τῆς ὑπερφυοῦς ἐκδημίας Του κατευθεῖαν ξεράθηκε. Δέν ἄντεχε νά βλασταίνει χωρίς Αὐτόν. Γνώριζε τήν Ἁγιότητα καλύτερα ἀπό τούς ἀνθρώπους.

Ὁ Ἅγιος Γέροντας πίστευε, πῶς ὅποιος δέν ἀγαποῦσε τά δέντρα δέν ἀγαποῦσε τό Χριστό. Ἐπέμενε στήν ἀγάπη πού πρέπει νά ἔχουμε στα δέντρα «Νά ἀγαπᾶτε τά δέντρα», μᾶς ἔλεγε ὁ Ἅγιος.[28] Δέν μποροῦμε νά σώσουμε ὅ,τι δέν ἀγαπᾶμε. Πρέπει νά τά ἀγαπήσουμε καί νά τά σώσουμε»[29]. Τό ἴδιο συνήθιζε νά λέει στίς ἀδελφές στόν Εὐαγγελισμό: «Ξέρετε, ὁ Θεός εἶπε καί μίαν ἄλλην ἐντολήν, πού δέν εἶναι γραμμένη μέσα στήν Ἁγία Γραφή καί εἶναι ἡ ἐντολή νά ἀγαπᾶτε τά δένδρα».

Ἦταν πολύ εὐτυχισμένος ὅταν ἔβλεπε τίς μοναχές νά φροντίζουν καί νά περιποιοῦνται τά δέντρα. Σέ ἀδελφή πού φρόντιζε τά δέντρα ἔλεγε: «Τό καλό μας παιδί κοπιάζει γιά τά δένδρα καί γιά τά φυτά καί τρέχει πάντα πρόθυμο πέρα δώθε. Δέν ξέρεις πόσο μέ ξεκουράζεις μέ τήν ὑπηρεσία αὐτή –ν’ἀγαπᾶς τά δένδρα – δέν ξέρεις. Αὐτά προσεύχονται γιά σένα ὅσο τά φροντίζεις. Προσεύχονται γιατί δέν ἔχεις κανένα προσωπικό κέρδος ἀπ’αὐτόν τόν κόπο, γιά τήν ἀναπαυση τῶν ἀδελφῶν τό κάνεις. Κι ἐγώ ὅσο καί νά’μαι κουρασμένος μόλις βγῶ καί δῶ τά δένδρα, δέν ξέρεις πόσο ξεκουράζομαι. Ἔχε τήν εὐχή μου. Πάρε κι’ ἄλλη μία ευλογία. Καί νά ξέρης αὐτές τίς εὐχές τίς νιώθω νά βγαίνουν μέσα από τήν καρδιά μου…».

Σέ κάποια ἄλλη ἀδελφή:«-Ἔ , πῶς πάνε λοιπόν τά φυτά, τί τούς έκαμες σήμερα; -Αὐτά, Γέροντα, πᾶνε πολύ καλά, μόνο αὐτό τό φυτό–κι ἔδειξε τήν καρδιά της- αὐτό τό φυτό τῆς ὑπομονῆς δέν πηγαίνη καλά. Παρακαλέστε τόν Κύριον νά τό θρέψη.» Ἐκεῖνος τότε εἶπε: «Μήν ἀνησυχῆς. Θά θραφῆ κι αὐτό. Θά θραφῆ. Ἐγώ μιλῶ στόν Χριστό καί γι αὐτό τό φυτό. Ὁ Κύριος εἶναι πού θρέφει καί αὐξάνει τά καλά μέσα μας, ὅταν ἔχουμε καλή διάθεση»[30].

Συνέδεε τήν φυσική κλίση τῶν δέντρων πρός τόν ἥλιο μέ τήν πνευματική ζωή: «Ὅπως τά δέντρα προσπαθοῦν νά ὑψώνουν τήν κορυφή τους πρός τόν ἥλιο, ἔτσι καί ἐμεῖς νά τά μιμούμαστε ἀνυψώνοντας τήν ψυχή μας πρός τόν νοητό ἤλιο τῆς Δικαιοσύνης, τόν Χριστό». Καί γνώριζε ὅτι ἡ ἐπαφή μέ τή φύση ξεκουράζει, γαληνεύει καί ἀναζωογονεῖ τήν ψυχή του ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό καί προέτρεπε: «Θώρει τόν οὐρανό καί τή γῆ και πάντα γαλήνη θά ἔχεις μέσα σου».

Ὁ Ἅγιος θεωροῦσε ὅτι ἀποστολή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά προστατεύει ὅλα τά πλάσματα τοῦ Δημιουργοῦ καί νά τά φροντίζει. Φρόντιζε λοιπόν και ἀγαποῦσε τά ζῶα. Τά τάιζε, τούς ἔβαζε νεράκι να πιοῦνε. Μιά μέρα εἶδε ἔνα γατάκι πού προσπαθοῦσε νά πιεῖ λίγο νεράκι πού ἔτρεχε ἀπό τό πιατάκι μιᾶς γλάστας. Τότε ἐπετίμησε τίς Ἀδελφές πού δεν φρόντιζαν νά ἔχουν τά γατάκια νερό σέ κάποια σημεῖα στήν Μονή. Συχνά ὑπενθύμιζε στίς ἀδελφές ὅτι οἱ Πατέρες θεωροῦν ὅτι ἄν μέ τά ζῶα ταραχθοῦμε καί τούς φερθοῦμε ἄσχημα εἶναι ἁμαρτία.

Συνέδεε ὁ Γέροντας τήν βοσκή τῶν ζώων μέ τήν πνευματική βοσκή. Τά ζῶα ἔλεγε, τά βότανα πού τρώγουν κατά τήν βοσκή τούς τά ἐπιλέγουν καί ἀποφεύγουν ὅσα τά βλάπτουν. Ἔτσι πρέπει νά ἀποφεύγουμε καί ἐμεῖς τά βλαβερά γιά τήν ψυχή μας. Τά πουλιά, τά σπουργιτακια ἦταν οἱ μικροί φτερωτοί ἀγαπημένοι του φίλοι. Τά πετεινά τοῦ οὐρανοῦ. Εὐσπλαχνίζονταν τά πουλιά.

Στήν Μονή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἔλεγε ὅτι τό χειμῶνα ἔχουν ἕνα ἰδιότυπο οἰκοτροφεῖο, διότι ἐκεῖ φιλοξενοῦσε τούς φίλους του, τά πουλιά. Στούς γύρω βράχους ὅλο τό χειμώνα, ὁ Ἅγιος Γέροντάς μας κρατοῦσε ἕνα σακουλάκι μέ σιτάρι, γύριζε στούς βράχους κι ἄφηνε σπόρους σιταριοῦ γιά νά τρῶνε τά πουλιά. Τό καλοκαίρι κρατοῦσε ἕνα κανάτι μέ νερό κι ὅπου ἔβρισκε καταλληλο χῶρο στούς βράχους, ἔριχνε νερό γιά νά πίνουν τά πουλιά. Στό παράθυρο τοῦ Πύργου τῆς Μονῆς, στό πρεβάζι, ἔριχνε κάθε τόσο σιτάρι καί ψωμί τριμμένο, ἔπειτα χτυποῦσε μέ τόν ἀντίχειρά του τό τζάμι δυό-τρεῖς φορές καί μαζεύονταν πλῆθος πουλάκια, σπουργιτάκια, πού τά εἶχε ἐξημερώσει ἡ ἁγιασμένη Παρουσία Του.

5 Ἐπίλογος.

Ἀπό μικρό παιδί ἐπεδίωκα νά ἀνασυνθέσω τὴν ἀσκητική πορεία ,νά σχηματοποιήσω τὸ πολυπράγμον και πολυχαρισματικό ἔργο τοῦ Ἀγίου. Ἄκουγα γιὰ τὸν Ἅγιο Γέροντά μας ἀπὸ τὸν ἀγωνιστὴ θεῖο μου Γέροντα Παῦλο Νικηταρᾶ, ἀπὸ τὴν μητέρα μου, ἀπὸ τὸν Γάνου καὶ Χώρας Ἀμφιλόχιο, ἀπὸ τὸν μακαριστὸ Καθηγούμενο Τράλλεων κυρὸ Ἰσίδωρο, ἀπὸ τὸν μακαριστὸ Δοχειαρίτη Γρηγόριο, ἀπὸ τὸν πατέρα μου Νικόλαο ποὺ τὸν εὐλαβοῦνταν πολύ, τὸν λόγιο πατέρα Ἀρχιμ. Ναυκράτιο, τοὺς Πατέρες, Προηγούμενο Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιο καὶ Ἀρχιμ. Πρόχορο, τὸν μακαριστὸ πατέρα Σάββα τῆς Καλύμνου, τὸν ἐπονομαζόμενο Γέροντα τῶν δακρύων, τὴν Γερόντισσα Χριστονύμφη, τὶς μοναχὲς τῆς ἱερᾶς μονῆς Εὐαγγελισμοῦ, τῆς ἱερᾶς μονῆς Παναγίας Ἐλεούσης Ρότσου, τὴν μοναχὴ Ξένη, τὴν μανούλα Μαρίκα Κουφάκη, καὶ ἀπό τό πλῆθος τῶν λοιπῶν πνευματικῶν τέκνων τοῦ Ἁγίου ποὺ μοῦ διηγοῦνταν τό ὑπερφυές ἔργο Του.

Ὁ Ἅγιος ἐπετέλεσε τέτοιο ἔργο διότι ἦταν Χριστοκεντρικός. Διότι ἐλάτρευσε τόν Κύριο. Τόν ἔθεσε ρίζα καί θεμέλιο καί βάση καί βακτηρία. Ὁ Ἅγιος ἐπετέλεσε τέτοιο ἔργο διότι ἦταν νηπτικός, Μύστης καί ἄοκνος καλλιεργητής τῆς νοερᾶς προσευχῆς .Πάνω σέ αὐτή τήν μοναδική συνθήκη, ἀενάως προσευχόμενος, ἔκτισε ἕνα τέτοιο θαυμαστό καί πολυχαρισματικό ἔργο. Ἔργο ἀδιαίρετο. Ἐπαγγελία τοῦ Ἀγίου Πνεύματος. Ἀποκαλυπτικό τῆς παρουσίας Θεοῦ και Λόγου. Συνάρμοσε καὶ συνέδεσε μιὰ σπαρασσόμενη Ὀρθοδοξία καί τήν ἀνέδειξε ὡς ὑπερφαὴ καὶ ἀρχίφωτο χῶρο.

Σήμερα ἡ γαλήνια καὶ γλυκύτατη μορφή του ἀντανακλᾶ στήν πολυεπίπεδη διαφάνεια τοῦ ἑλληνικοῦ φωτός τοῦ τόσο ἀπλοῦ καί τόσο πολυσύνθετου, ἐγχαράσσεται καὶ ἀποτυπώνεται στὶς ἀκτὲς μὲ τὰ ἁρμυρίκια, στοὺς εἰρηνικοὺς κόλπους, στοὺς βράχους ἀσκητήρια . Στὸ πυκνὸ πράσινο μεταξὺ Μονῆς καὶ Σκάλας,στὸ διηνεκὲς τῆς Μεγάλης Μονῆς, στὸ Ὅραμα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, στὸ ἐκκλησάκι καὶ στὰ δέντρα τοῦ Ἡσυχαστηρίου τῶν Ἁγίου Νεκταρίου Λουκακίων Πάτμου, στὸ Κουβάρι, στὸ Χριστὸ τῆς Ἀργυρῆς καὶ σὲ κάθε μικρὸ δεντράκι ποὺ ἐναντιώνεται στὴ φθορὰ τοῦ σκότους καί τοῦ θανάτου καὶ εὐαγγελίζεται τὸ ἀεὶ ζεῖν, εἰρηνικά και πολυκάρπια.

 

Βιβλιογραφία

1. Ἀντίπας Νικηταρᾶς, Ἀρχιμανδρίτης. Ἔρχου Κύριε. Ποιητικὴ συλλογή. Ἐκδόσεις Κοῦρος, ὑπό ἔκδοσιν, 2025.

2.Ἀκριβόπουλος, Κωνσταντῖνος. Τὸ Κολλυβαδικὸ Κίνημα. ,Ἐκδόσεις Τέρτιος, 2001.

3.Γρηγόριος, Καθηγούμενος Ἱερᾶς Μονῆς Δοχειαρίου Ἀγίου Ὄρους. Πνευματικὴ Συμπόρευσις.

4. Μεταλληνὸς, Γεώργιος. Ἑλληνισμός μαχόμενος . Τήνος: Ἐκδόσεις Τήνος, 1995.
5. Νικηταρᾶς Παῦλος Γέροντας, Ἄγιος Ἀμφιλόχιος. Ἐπτάλοφος, 7η Ἔκδοσις, 2019.
6. Τριάντης, Ἰγνάτιος, Μητροπολίτης Βερατίου. Ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου: Ἀμφιλόχιος Μακρῆς (1889–1970). Βίος – Ὑποθῆκαι – Μαρτυρίαι. Πάτμος, 1993.
7. Ἡμερολόγιον Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Πάτμου*, 2010.

8.Μεγάλη Παιδαγωγικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια*. Τομ. 3. Ἐκδόσεις Ἑλληνικὰ Γράμματα, 1968.

9.Κολιτσάρας, Ἰ+.Θ. «Ζωή (Ἀδελφότης, περιοδικόν)».

10.Χρυσονύμφη, Μοναχή. Ἡ Δροσοβόλος Καῦσις τῆς Προσευχῆς – Γέρων Ἀμφιλόχιος Μακρῆς. Ἐπτάλοφος, 2018.

11. Παπασαραντόπουλος, Χρυσόστομος, Ἀρχιμ. Ἔκδοσις Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητος) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς. Θεσσαλονίκη: 1974
12. Γουέαρ, Κάλλιστος. Ἡ Ὀρθόδοξη Προσέγγιση τῆς Δημιουργίας. ὲκδ. ἱ. προσκύνηματος τοῦ Ἁγ.Γεωργίου τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις, 2007.

 

[1] ‘Υπό Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης Τιµοθέου Λόγος ἐκφωνηθείς στην ἐκταφή τῶν ἰερῶν Του λειψάνων

[2] Στον Όσιο Ειρηνοποιό Γέροντα Αμφιλόχιο

 

[3] Κίνημα πού ἀποσόβησε τον κίνδυνο «μουσειοποίησης» τῆς  ὀρθοδόξου  πνευματικότητος ,ἀνέδειξε τήν ἀξία τοῦ ὀρθοδόξου  βιώματος , τῆς  λαϊκῆς  εὐσέβειας , τή  σπουδαιότητα  τῆς  λατρείας  καί  τήν  μοναστική  ζωή.Κωνσταντίνου Ακριβοπούλου, Το  κολλυβαδικό  κίνημα,  εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 2001, σ. 49-67

[4] Καθηγουμένου Γρηγορίου  Δοχειαρίτου Πνευματική Συμπόρευσις, σ.31-32.

Και Γέροντος Παύλου Νικητρᾶ ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ὁ  σ.43-

[5] Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός , Ελληνισμός, σελ. 61

[6] Καθηγουμένου Γρηγορίου Δοχειαρίτου, Πνευματική Συμπόρευσις, σ.31.

[7] Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ἐπτάλοφος Ἔκδοσις 7^η 2019

[8] Γρηγορίου Δοχειααρίτου πνευματική συμπόρευσις σελ. 28

[9] Βερατίου μητρ. Ιγνατίου Τριάντη, Άγιος Αμφιλόχιος, σ.264.

 

[10] Ἠμερολόγιον Ἰερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Πάτμου 2010

[11] Γέροντος Παύλου Νικηταρᾶ ὀ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος 17^η έκδοσις .σελ.38

[12] ὅ.π. σελ. 45

[13] ὄ.π. σελ.45

[14] ὄ.π. σελ.53

[15]Γρηγορίου Δοχειαρίτου, μοναχοῦ Κουβαρίτου πνευματική συμπόρευσις ἍγιονὌρος σελίδα 132

 

[16] ντας Παῦλος Νικηταρᾶς ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Πάτμος 2019 , σελ. 68

[17]ὅ.π., σελ. 68-71

[18] Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς , ὀ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος ,ἔκδοσι 8^η Ἐπτάλοφος 2019, σελ.80

[19]Το 1926  η Αδελφότης Ζωή οργάνωσε τα πρώτα της κατηχητικά σχολεία, παράλληλα, οργανώθηκαν κατηχητικές συνάξεις για όλες τις ηλικίες, με κυριότερες τους κύκλους μελέτης Αγίας ΓραφήςΙ[ωάννης]Θ. [Κολιτσάρας], «Ζωή (Αδελφότης, περιοδικόν)», στο: Μεγάλη Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, τομ.3 (1968),σελ.38-40

[20] Ἰγν. Τριάντης, Μητροπολίτης Βερατίου· ἌγιοςἈμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου (1889–1970), ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ, σελ 42.

[21] Ἰγνάτιος Τριάντης, Μητροπολίτης Βερατίου· ἌγιοςἈμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου (1889–1970), ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ, σελ. 209.

[22] Μητροπολίτου Ἰγνατίου, Ἅγιος Ἀμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου, Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ Πάτμου, 2019, σελ. 209.

[23]Μητροπολίτου Ἰγνατίου, Ἅγιος Ἀμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου, Ἐκδόσεις Ἱερᾶς Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ Πάτμου, 2019, σελ. 209.

[24] Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903–1972), Ἔκδοσις Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητος) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 13. Ἐφεξῆς: Α.Χ.Π.

[25]Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903–1972), Ἔκδοσις Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητος) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 13. Ἐφεξῆς: Α.Χ.Π.

[26] Ἀρχιμ. Παῦλος Νικηταρᾶς Ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου Ὄγδοη Ἔκδοσις 2019.Ἐπταλοφος.σελ.106

[27] Ὀ Ἅγιος τῆς διπλής ἀγάπης Ἅγιος Ἀμφιλόχιος ὀ ἐν Πάτμῳ .Ἱερά Μονή Εὐαγγελισμοῦ Μητρός Ἠγαπημένου Πάτμος 2021 σελ.261

 

[28] Ἠ δροσοβόλος καῦσις τῆς προσευχῆς” Γέρων Αμφιλόχιος Μακρής Ἡγ. Χριστονύμφη Ἐπτάλοφος, 2018 σελ.46

[29] Ἠ Ὀρθόδοξη προσέγγιση της Δημιουργίας» (Γουέαρ Κ., 2007 )σελ΄92

[30] Τριάντη, Ἰγνατίου , ὁ Γέροντας της Πάτμου Αμφιλόχιος Μακρής (1889-1970), Βίος – Ὑποθῆκαι – Μαρτυρίαι, Ἔκδοσις Β’ Ἐπηυξημένη Ἱερᾶς Μονῆς «Εὐαγγελισμός» Μ.Η., Πάτμος 1997.σελ. 53