Του Αιδεσιμολογιωτάτου Πρεσβυτέρου Νεκταρίου Μαρμαρά,
Ομιλία που εκφωνήθηκε κατά τον Πανηγυρικό Εσπερινό της παραμονής των Χριστουγέννων Θεοφανιών, στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου Βόλου.
5/1/2025
«Σήμερον ο ουρανού και γης Ποιητής, παραγίνεται σάρκί εν Ιορδάνη, Βάπτισμα αιτών ο αναμάρτητος…και βαπτίζεται υπό δούλου, ο Δεσπότης των απάντων…Αυτώ βοήσωμεν, ο επιφανείς Θέός ημών, δόξα σοι.»
Σεβασμιώτατε πάτερ και Δέσποτα,
Σεβαστοί Πατέρες,
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί
Μυστήριο ξένο είδαμε πριν μερικές ημέρες, όταν ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ενώ είχε ως θρόνο του τον ουρανό, έκανε θρόνο του, κατά την ένσαρκη γέννησή του, τη φάτνη της Βηθλεέμ. Μυστήριο ξένο αντικρίζουμε και σήμερα, κατά την πρώτη δημόσια εμφάνιση του Kυρίου μας στον Ιορδάνη.
Όπως αναφέρει και το τελευταίο αποψινό ιδιόμελο των αποστίχων, εκείνος που είναι ο αναμάρτητος δημιουργός του ουρανού και της γης, ζητεί σήμερα να δεχθεί το βάπτισμα μετανοίας που τελούσε ο Ιωάννης. Ο ίδιος ο επιφανείς Θεός και δεσπότης των απάντων, αφήνει ένα δούλο να απλώσει το χέρι του στην κορυφή του και να τον βαπτίσει. Παράδοξα γεγονότα συνοδεύουν, λοιπόν, την ημέρα της επισήμου φανερώσεως του σαρκωθέντος Λόγου στον Ιορδάνη ποταμό, που καθίσταται συνάμα και η λαμπρά ημέρα των Θεοφανείων. Η φανέρωση δηλαδή, της μίας τρισηλίου Θεότητος, της Αγίας Τριάδος.
Παρατηρώντας τα διαδοχικά μυστήρια, που μας αποκαλύπτει η του Χριστού ένσαρκη οικονομία, εύκολα μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα. Πως το περιεχόμενο της αποκαλύψεως του Τριαδικού Θεού στον κόσμο, έχει δύο βασικά και εκ διαμέτρου αντίθετα χαρακτηριστικά. Το χαρακτηριστικό της ταπεινώσεως και το χαρακτηριστικό της δόξας . Κάθε φανέρωση του Ιησού Χριστού στην ιστορία του κόσμου μας, αλλά και στην εσωτερική πνευματική ζωή του κάθε ανθρώπου, είναι συνάμα φανέρωση ταπεινώσεως και δόξας. Αντίστοιχα κάθε προσέγγιση του ανθρώπου στο πρόσωπο του Χριστού, είναι πάντοτε προσέγγιση τόσο του ταπεινωμένου, όσο και του δοξασμένου Χριστού. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά εκφράζουν το μεγαλείο της του Θεού ένσαρκης αποκαλύψεως και κάνουν τους ανθρώπους να μένουν έκθαμβοι μπροστά στον τρόπο με τον οποίο ο Θεός οικονομεί τη σωτηρία μας.
Έτσι έκθαμβος έμεινε και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής μπροστά στον ταπεινούμενο Χριστό. Σαν απλός άνθρωπος και σαν αμαρτωλός έσκυψε το κεφάλι του, για να βαπτισθεί . Ακόμη και για τον μέγιστο Ιωάννη είναι δυσπαράδεκτον το να βλέπει τον αναμάρτητο Χριστό στην ταπείνωση του. Γνωρίζει ότι αυτός είναι ο Μεσσίας και εύλογα αντιδρά ρωτώντας, «πως φωτίσει ο λύχνος το φως; Πως χειροθετήσει ο δούλος τον δεσπότην; . Αντιστέκεται στο παράδοξο που ξετυλίγεται μπροστά του, μέχρι, όμως, να συνειδητοποιήσει, πως οτιδήποτε φανερώνει την ταπείνωση του Χριστού, πραγματοποιείται από Εκείνον εκούσια και θεληματικά.
Το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει είναι για ποιο λόγο ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, ακολουθεί το δρόμο της εκούσιας ταπεινώσεως και πραγματοποιεί όλα εκείνα που αρμόζουν μόνο σε εμάς;.
Η απάντηση έρχεται από τα χείλη του ιδίου λέγοντας πως, όλα αυτά γίνονται του «πληρώσαι πάσαν διακαιοσύνην» , για την εκπλήρωση δηλαδή όλων των εντολών του Θεού . Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξηγεί πως ο Χριστός ήρθε στον κόσμο για να καταργήσει την κατάρα που έφερε η παράβαση του νόμου του Θεού . Έτσι ο ίδιος ο Κύριος της δόξης έρχεται και προσλαμβάνει τη σάρκα μας, όλη δηλαδή, την ανθρώπινη φύση μας (πλην της αμαρτίας), για να αποκαταστήσει στο πρόσωπό του τη χαμένη σχέση υπακοής που είχαμε με το Θεό. Εκούσια ταπεινώνεται και γίνεται φαινομενικά ενδεής, για να φανεί ως ένας από εμάς και να ανεβάσει στο δικό του ύψος τον πεσμένο άνθρωπο . Κατεβαίνει γυμνός στα νερά του Ιορδάνη, για να πάρει το γυμνό από τη Χάρη του Θεού άνθρωπο, να τον αναστήσει και να τον ντύσει τη νέα στολή της αφθαρσίας .
Μέσα από αυτή την ταπείνωση της αποδοχής του βαπτίσματος στην ανθρωπότητα του, ο Χριστός φτάνει και στη δόξα του, που είναι η φανέρωση του, η Επιφάνειά Του. Η δόξα του, ως εις της Αγίας Τριάδος, είναι εκείνη που νοηματοδοτεί και καταξιώνει την ταπείνωση του. Ως Θεός αληθινός ανακαινίζει και αγιάζει κάθε τι που εν ταπεινώσει προσλαμβάνει και πραγματοποιεί.
Ανοίγει λοιπόν, τις πύλες του ουρανού για να μάθουμε ότι μας καλεί ξανά διά του βαπτίσματος στην ουράνια Πατρίδα μας , μιάς και εκείνος γίνεται ο πρώτος που άνοιξε τον ουρανό και ένωσε τους ανθρώπους και τους αγγέλους σε μια ποίμνη .
Δέχεται το Πνεύμα το Άγιο, όχι για τον εαυτό του, μιάς και ήταν πάντοτε ενωμένος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, αλλά για να το δεχθεί η ανθρωπότητα του και δι’ αυτής όλοι οι άνθρωποι κατά τη βάπτιση τους .
Ακούει τέλος τη φωνή του Θεού Πατέρα να λέει «ούτος εστιν ο Ύιος μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα», σαν μια διακήρυξη προς όλους, ότι ο Χριστός είναι Αληθινός Θεός, άναρχος Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός. Και από αυτό το μεγαλείο της υιότητας δε μας αφήνει άμοιρους ο Κύριος. Η κατά φύση Υιότητα του Χριστού, μπορεί να σημάνει και τη δική μας θεία υιοθεσία κατά χάρη και θεία συγκατάβαση. Μας χαρίζεται δηλαδή η δυνατότητα να γίνουμε «συγκληρονόμοι του Χριστού» , μέσα από την προσπάθεια μας να του μοιάσουμε, αποβάλλοντας θεληματικά, τον ανυπάκουο στο Θεό παλαιό άνθρωπο. Όπως αναφέρει και ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, μέσα από την ανυπόκριτη ευλάβεια και την διαρκή προετοιμασία του δοχείου της ψυχής μας, ασφαλώς και θα λάβουμε εν τέλει τη χάρη της υιοθεσίας .
Αγαπητοί μου αδελφοί, ο τίμιος Πρόδρομος για να μπορέσει να δεί τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος ακολούθησε το δρόμο της ελεύθερης υπακοής και της ταπεινώσεως στο πρόσωπο του Χριστού. Δε τον εμπόδισε η δική του λογική και γνώμη. Αφέθηκε πλήρως στο δρόμο που του έδειχνε ο Χριστός μας. Την ίδια ώρα ο Κύριος Ιησούς φανερώνει τη δική του υπακοή και ταπείνωση στο Θεό Πατέρα, κατά την βάπτισή του από τον Ιωάννη. Εκείνη την ώρα συναντιέται η υπακοή και η ταπείνωση του δούλου με την υπακοή και την ταπείνωση του Δεσπότου. Εκείνη την ώρα της ταπεινώσεως, είναι που φανερώνεται εν δόξη το μυστήριο της Αγίας Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος. Ο υπήκοος και ταπεινούμενος Υιός, δοξάζεται μαρτυρούμενος, ως αληθινός και πραγματικός Υιός του Θεού Πατρός , ενώ παράλληλα η χάρη του Αγίου Πνεύματος επεφάνη προς σωτηρία των ανθρώπων.
Σεβασμιώτατε ευχηθείτε να βλέπουμε ξεκάθαρα πως ο δρόμος της Επιφάνειας του Θεού στον κόσμο και κατ επέκταση στη ζωή του καθενός μας, είναι ο δρόμος της υπακοής και της ταπεινώσεως. Η Χάρις επεφάνη, αλλά είναι στο χέρι μας το πως θα ανταποκριθούμε σε αυτή, ωστε να την κάνουμε βίωμά μας. Ας απαρνηθούμε το θέλημά μας το εγωκεντρικό. Ας αφήσουμε στην άκρη την ασέβεια, τα πάθη και τις μάταιες επιθυμίες ικανοποίησης του εαυτού μας, που οδηγούν στην εχθρότητα, στο θυμό, στη θλίψη και την απογοήτευση. Ας αγωνιστούμε και ας ζητήσουμε από τον Κύριο να γίνουμε κι εμείς προσωπικά μέτοχοι της Επιφανείας της χάριτος του Τριαδικού Θεού στη ζωή μας. Όυτως ώστε, να γίνουμε έμπλεοι της μακαρίας ελπίδος, και ως άλλοι υιοί της ευδοκίας τους Πατρός θα τύχουμε και της επιφανείας των εσχάτων. Άμην .
[1] «Μυστήριον ξένον, ὁρῶ καὶ παράδοξον». Εἱρμὸς Θ΄ ὠδῆς, Κανόνα Χριστουγέννων.
[2] Gillet Lev (Louis) , Ἐγεννήθη ὁ Χριστός, Ἀκρίτας, 2009, σελ. 82.
[3] Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Τὰ Ἅγια Θεοφάνεια, Τέρτιος, 1987, σελ. 36.
[4] Δοξαστικο Ἰδιόμελο Ἁγιασμοῦ 6 ᾖς Ἰανουαρίου, Ἦχος πλ. Δ΄.
[5] Ματθ., 3:13-15.
[6] Βιβλιοθήκη τῶν Ἑλλήνων, Ἅπαντα τῶν ἁγίων Πατέρων, Ἰωάννου Χρυσοστόμου ἔργα, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ὁμιλία ΙΒ΄, τόμος 63, σελ. 248.
[7] «Σῶσαι γὰρ ἥκω, Ἀδὰμ τὸν πρωτόπλαστον», προεόρτιο κοντάκιο 2ας Ἰανουαρίου.
[8] Ἄρχιμ. Γεωργίου, Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους, Ὁμιλίες σὲ ἀκίνητες Δεσποτικὲς καὶ Θεομητορικὲς ἑορτὲς (τῶν ἐτῶν 1981-1991), Ἔκδ., Ἱερὰς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου, 2015, σὲλ 91.
[9] Ι. Χρυσοστόμου, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, οπ.π., σελ. 251.
[10] Π.Ν. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Μᾶρκον Εὐαγγέλιον, Ἀθῆναι 1951, σὲλ 31.
[11] Π.Ν. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον, Ἀθῆναι 1952, σὲλ 138.
[12] Π.Ν. Τρεμπέλα, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον, οπ.π., σὲλ 139.
[13] Ι. Χρυσοστόμου, Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, ὄπ.π., σελ. 254.
[14] Ρώμ. Η΄ 17.
[15] Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, Κατηχ. Γ΄, ἰδ΄-ιε΄, ΒΕΠΕΣ 39, σελ. 65, 5-20.
[16] Ἄρχιμ. Γεωργίου, Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους, Ὁμιλίες σὲ ἀκίνητες Δεσποτικὲς καὶ Θεομητορικὲς ἑορτὲς (τῶν ἐτῶν 1981-1991), Ἔκδ., Ἱερὰς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου, 2015, σσ 94, 99.
[17] Π. Thomas Hopko, Χειμωνιάτικη Πασχαλιά, Ἔκδ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα, 1994, σὲλ 246.
