Ολοκλήρωση Διεθνούς Συνεδρίου
ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
16-19 Ιουνίου 2022
Συνεδριακό Κέντρο «Θεσσαλία»
Μελισσάτικα, Βόλος
Ολοκληρώθηκε, την Κυριακή 19 Ιουνίου 2022, το Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Ορθόδοξες Επινοήσεις της Ανατολής». Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο «Θεσσαλία» στα Μελισσάτικα του Βόλου, από τις 16 έως τις 19 Ιουνίου 2022, αποτελώντας συνδιοργάνωση της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου με το Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Φόρντχαμ (Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.), την Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μύνστερ (Γερμανία), την Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Άγιος Ιγνάτιος» (Στοκχόλμη, Σουηδία), το Κέντρο για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού (Βελιγράδι, Σερβία), το Κέντρο για τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία (Τρεμπίνιε, Βοσνία-Ερζεγοβίνη), το Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα (Μόσχα, Ρωσία), το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών (INTER, Κλουζ-Ναπόκα, Ρουμανία) και το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών (EFOST, Βρυξέλλες, Βέλγιο). Το συνέδριο ανέδειξε ερωτήματα όπως η σημασία των στοιχείων που ορίζουν την ιδέα της Ανατολής και η συγκρότηση της ιδέας της «Ανατολής» μέσα από βασικά χαρακτηριστικά της Ορθοδοξίας, θέτοντας προβληματισμούς για την ύπαρξη ενός φαινομένου «κατασκευής» και «επινόησης».
Η πρώτη μέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με τους χαιρετισμούς του Μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου και του Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Παντελή Καλαϊτζίδη. Η κεντρική ομιλία εκφωνήθηκε από τον διακεκριμένο θεολόγο και φιλόσοφο Χρήστο Γιανναρά (Ομότιμο Καθηγητή Φιλοσοφίας του Παντείου Πανεπιστημίου), με θέμα την επινόηση της Ανατολής μέσα από τη Φιλοκαλία και το Πηδάλιο. Ο διακεκριμένος καθηγητής τόνισε τη σταδιακή μετατροπή των Κανόνων της Εκκλησίας, από οδοδείκτες σε κανονιστικές διατάξεις με νομική χροιά, ενώ σχολίασε και την ενθουσιώδη υποδοχή της Φιλοκαλίας από τη Δύση υποστηρίζοντας ότι η Φιλοκαλία συντονίστηκε με μια ατομοκεντρική θρησκειοποιημένη εκδοχή του Χριστιανισμού, αντιπροσωπευτική για τη Δύση.
Την επόμενη μέρα η Αικατερίνη Τσαλαμπούνη (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), μίλησε για την επινόηση της Ανατολής μέσω της διαλεκτικής αντίθεσης πατερικής θεολογίας και Καινής Διαθήκης, επισημαίνοντας το διαχρονικό πρόβλημα του δημόσιου εκκλησιαστικού λόγου, ο οποίος αντιμετωπίζει το βιβλικό κείμενο ως αποδεικτικό εργαλείο, καθώς και την τάση πολλών ακαδημαϊκών θεολόγων να μην ενδιαφέρονται για τα πορίσματα της σύγχρονης βιβλικής επιστήμης. Ο επόμενος ομιλητής, Ασάντ Ηλίας Κατάν (Καθηγητής Ορθόδοξης Θεολογίας, Πανεπιστήμιο Μύνστερ, Γερμανία), αφιέρωσε τη διάλεξή του στην πρόσληψη και την ερμηνεία του Μάξιμου Ομολογητή σε Ανατολή και Δύση, τονίζοντας πως ο άγιος Μάξιμος ερμηνεύτηκε έτσι ώστε να χαραχθούν τα όρια μεταξύ μιας «ορθόδοξης» ανατολής και μιας «αιρετικής» Δύσης. Ο τρίτος ομιλητής, Βασίλειος Μακρίδης (Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Έρφουρτ, Γερμανία), μίλησε για την επινόηση της Ανατολής στο πλαίσιο του ορθόδοξου μοναχισμού. Στην εισήγησή του τόνισε ότι ο ορθόδοξος χριστιανικός μοναχισμός έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στις ποικίλες εκφάνσεις του και στα πολιτισμικά του συμφραζόμενα αναφορικά με τη σκιαγράφηση μιας συγκεκριμένης ιδέας για την Ανατολή και την προώθησή της ως της μοναδικής και αποκλειστικής εκδοχής της αυθεντικής ορθόδοξης πίστης και πρακτικής, η οποία διακρίνεται κυρίως από το φαινόμενο του γεροντισμού και από τη διαμόρφωση μιας επιθετικής ορθοδοξίας. Στη δεύτερη συνεδρία, ο Ηλίας Ελ Χαλάμπι (Αναπληρωτής Διευθυντής του Κέντρου Αραβικών Σπουδών και Διαπολιτισμικού Διαλόγου του Πανεπιστημίου Μπαλαμάντ, Λίβανος) εξέτασε την επινόηση της ιδέας της Ανατολής σε ισλαμικό περιβάλλον, καταδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε η ταυτότητα από τις εποικοδομητικές αλλά και τις καταστροφικές συναντήσεις μεταξύ δύο μονοθεϊστικών θρησκειών, της Ανατολικής Ορθοδοξίας και του Ισλάμ.
Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου (Επίκουρος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) μίλησε για την επινόηση της ιδέας της Ανατολής και τον αντιδυτικισμό στο πλαίσιο της θεολογίας του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά, επισημαίνοντας το γεγονός ότι είναι αναγκαίο η θεολογία του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά να κατανοηθεί από την οπτική γωνία μιας γόνιμης συνάντησης μεταξύ Ανατολής και Δύσης και όχι με τη συνεχή προβολή της θεολογίας του σπουδαίου αυτού βυζαντινού θεολόγου ως αντίποδα της Ρωμαιοκαθολικής και της δυτικής χριστιανικής θεολογίας εν γένει. Ο επόμενος ομιλητής, Τζορτζ Δημακόπουλος (Συν-ιδρυτής και συν-διευθυντής του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Φόρντχαμ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ) προχώρησε σε έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό της αυτοκρατορικής αντίληψης των βυζαντινών, με παράδειγμα τον Ιουστινιανό, με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τονίζοντας τις κοινές αντιλήψεις για τον ρόλο του ηγέτη στους δυο αυτούς κόσμους. Στην τρίτη και τελευταία συνεδρία της ημέρας το λόγο πήρε ο Μίκαελ Γιελμ (Κοσμήτωρ της Ορθόδοξης Θεολογικής Ακαδημίας «Άγιος Ιγνάτιος», Σουηδία), ο οποίος ανέλυσε την ιδέα του «ρωσικού κόσμου» στο πλαίσιο της τοποφιλίας σύμφωνα με την οποία ένας συγκεκριμένος τόπος μπορεί να συνδέεται στενά και να αποτελεί σημείο αναφοράς για ένα συγκεκριμένο έθνος. Σύμφωνα με τον εισηγητή, η τοποφιλία μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στο μονοπάτι της ειρήνης και της συμφιλίωσης αλλά είναι επίσης δυνατόν να προκαλέσει πόλεμο και επιθετικότητα. Ο τελευταίος εισηγητής της ημέρας ήταν ο π. Πέρρυ Χαμάλης (Καθηγητής Θρησκευτικών Επιστημών, Κολλέγιο Νορθ Σέντραλ, Ιλλινόις, ΗΠΑ), ο οποίος μίλησε για την επινόηση της ιδέας της Ανατολής μέσα από την παράδοση της «Συμφωνίας», αναλύοντας τα κανονιστικά κοινωνικοπολιτικά οράματα των σύγχρονων Ορθοδόξων ως τρία είδη απαντήσεων στο βυζαντινό μοντέλο της «Συμφωνίας», την νεοβυζαντινή, την φιλελεύθερη δημοκρατική, και την εσχατολογικά αναρχική. Ακολούθησε γόνιμη συζήτηση. Ο Παντελής Καλαϊτζίδης υποστήριξε ότι δεν θα πρέπει να διστάσουμε να χαρακτηρίσουμε «αίρεση» το ιδεολόγημα του «Ρωσικού κόσμου», καθώς τα χαρακτηριστικά της θεωρίας αυτής ομοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με αυτά του εθνοφυλετισμού, ο οποίος καταδικάστηκε από τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 1872. Επιπλέον, ο Παντελής Καλαϊτζίδης τόνισε ότι ο εσχατολογικός αναρχισμός ακυρώνει και υπερβαίνει οποιαδήποτε περιχαράκωση ή ταύτιση της Ορθόδοξης θεολογίας με σύγχρονες πολιτικές ιδεολογίες της δεξιάς ή της αριστεράς. Ο καθηγητής Αριστοτέλης Παπανικολάου ισχυρίστηκε ότι οι ερευνητές θεολόγοι, οι οποίοι ενστερνίζονται μια αναρχική πολιτική προοπτική δεν διαφοροποιούνται ιδιαίτερα από εκείνους που υποστηρίζουν την φιλελεύθερη δημοκρατία. Ο Ντάβορ Τζάλτο αμφισβήτησε το εν λόγω επιχείρημα λέγοντας ότι η αναρχική προοπτική αντιτάσσεται στις αρχές της ατομικής ιδιοκτησίας και του καπιταλισμού, επομένως απέχει πολύ από τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως αυτή νοείται σήμερα.
Την τρίτη ημέρα, η Ρεγκούλα Τσβάλεν (Πανεπιστήμιο Φριβούργου, Ερευνητικό Κέντρο «Σέργιος Μπουλγκάκωφ», Ελβετία) κατέδειξε την επινόηση της ιδέας της (ρωσικής κυρίως) Ανατολής από το κίνημα των Σλαβόφιλων. Οι Σλαβόφιλοι επηρεάστηκαν από τον Δυτικό ρομαντισμό και τον χρησιμοποίησαν για να ασκήσουν κριτική στη Δύση και να κατασκευάσουν την Ανατολική χριστιανική ταυτότητα, στη βάση της θεωρίας της «συνοδικότητας», η οποία θεωρητικά αντιτίθεται στον «δυτικό ατομικισμό». Ο επόμενος εισηγητής π. Δημήτριος Μπαθρέλλος (Επισκέπτης Καθηγητής, Ινστιτούτο Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Κέιμπριτζ) ανέλυσε την έννοια της ευχαριστιακής εκκλησιολογίας και την εργαλειοποίησή της για άσκηση κριτικής στη Δύση. Επιπλέον τόνισε ότι παρά τις προσδοκίες πολλών θεολόγων, η ευχαριστιακή θεολογία απέτυχε να αλλάξει αρκετές προβληματικές εκκλησιαστικές πτυχές. Στη συνέχεια, ο Βούκασιν Μιλίτσεβιτς (Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου, Σερβία) εξέτασε την επινόηση της ιδέας της Ανατολής μέσα από το ζήτημα του ημερολογίου, το οποίο, στην περίπτωση του Πατριαρχείου Σερβίας έχει μετατραπεί πλέον σε ζήτημα ταυτότητας, παρόλο που το Σερβικό Πατριαρχείο ήταν αρχικά πρόθυμο να αποδεχθεί την ημερολογιακή αλλαγή. Ο επόμενος ομιλητής, Ντάβορ Τζάλτο (Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού, Βελιγράδι, Σερβία και Αναπληρωτής Κοσμήτορας της Ορθόδοξης Θεολογικής Ακαδημίας «Άγιος Ιγνάτιος», Σουηδία), αφιέρωσε την εισήγησή τους στις λεγόμενες «ανατολικές» πτυχές της παραδοσιακής ορθόδοξης εικονογραφίας, παρουσιάζοντας την αναβίωση της βυζαντινής τεχνοτροπίας στην αγιογραφία και την καθιέρωσή της στην Ανατολική Ορθόδοξη παράδοση, σχολιάζοντας το γεγονός ότι σήμερα αυτή η τεχνοτροπία έχει αποκτήσει ένα «κανονιστικό» καθεστώς στον Ορθόδοξο κόσμο. Στη συζήτηση που ακολούθησε, ο George Demacopoulos επισήμανε με βάση τις τρεις προηγούμενες ομιλίες ότι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί φαίνεται ν’ αντλούν την ταυτότητά τους από μια συνεχή αντιπαράθεση με τη Δύση.
Στην τελευταία συνεδρία ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Παντελής Καλαϊτζίδης, επικεντρώθηκε στην κατασκευή της ιδέας της Ανατολής μέσα από τη μυστική θεολογία και τον αποφατισμό, ως σημεία διαφοροποίησης από τη Δύση, με χαρακτηριστικότερο εκπρόσωπο της τάσης αυτής τον Βλαδίμηρο Λόσκυ, τον οποίο ο ομιλητής αντιδιέστειλε ριζικά με τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ. Η Κάντας Λούκασικ (Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Μισισιπή, ΗΠΑ) αφιέρωσε την εισήγησή της στην κοινότητα των Κοπτών Χριστιανών στις ΗΠΑ, υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι παρόλο που οι Αμερικανοί ευαγγελικοί χριστιανοί χρησιμοποίησαν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Κόπτες Χριστιανοί στην Αίγυπτο προκειμένου να παρουσιάσουν το χριστιανισμό ως διωκόμενη θρησκεία, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ρατσιστικά τους Κόπτες χριστιανούς ως Μεσανατολίτες και «μη-λευκούς άλλους» στην καθημερινότητα της αμερικανικής κοινωνίας. Η Σάρα Ρικάρντι -Σουάρτζ (Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Νορθήστερν, ΗΠΑ) συσχέτισε στην εισήγησή της το φαινόμενο των προσήλυτων στη Ρωσική Ορθοδοξία στις Ηνωμένες Πολιτείες με την άνοδο του συντηρητικού αμερικανικού χριστιανισμού. Η εισήγηση της επικεντρώθηκε στην ψηφιακή εκδήλωση της θρησκευτικότητας, τη συντηρητική κοινωνική πολιτική και την ιστορία του αμερικανικού εξαιρετισμού καταδεικνύοντας πώς η πνευματική μεταστροφή έχει βασικά πολιτικό χαρακτήρα.
Στην ολοκλήρωση του Συνεδρίου οι οικουμενικοί παρατηρητές Πίτερ Ντε Μει και Αιδ. Παναγιώτης Κανταρτζής παρουσίασαν τις παρατηρήσεις τους. Ο Πίτερ Ντε Μει (Καθηγητής και αναπληρωτής κοσμήτορας της Σχολής Θεολογίας και Θρησκευτικών Επιστημών, Καθολικό Πανεπιστήμιο Λέβεν, Βέλγιο) τόνισε ότι η θεωρία του π. Γεώργιου Φλωρόφσκυ περί «Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας» της Ορθόδοξης θεολογίας στη Δυτική θεολογία, φαίνεται να έχει ξεπεραστεί σήμερα, ενώ ο Αιδ. Παναγιώτης Κανταρτζής (Επισκέπτης Καθηγητής στο Ελληνικό Βιβλικό Κολλέγιο, Διευθυντής του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού) επισήμανε τη σημασία της Ορθόδοξης παράδοσης για τον Χριστιανισμό παγκοσμίως, καθώς σύμφωνα με πολλούς ο Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός βρίσκεται εγγύτερα στον αρχέγονο χριστιανισμό από κάθε άλλη παράδοση. Ακολούθησε συναυλία με το κουαρτέτο του Κυριάκου Καλαϊτζίδη και του «Εν Χορδαίς», αφιερωμένη στον μουσικό κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου, και το Συνέδριο ολοκληρώθηκε την Κυριακή με την πρωινή θεία Λειτουργία στον Άγιο Κωνσταντίνο Βόλου, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνατίου.
Το βιντεοσκοπημένο υλικό όλων των συνεδριών είναι διαθέσιμο στο κανάλι της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών στο YouTube, στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=o0KlCpZE4QY&list=PLWG1Vh7oRrMcqjK6oMaai3AImFnfYJAjI&index=1 .
Περισσότερες φωτογραφίες στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.
