Πραγματοποίηση Συνεδρίου: ΑΜΙΛΚΑΣ ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Πανεπιστημιακή διδασκαλία, εκκλησιαστική διακονία και οικουμενικός διάλογος

Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το Συνέδριο με θέμα «Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος και η νεοελληνική θεολογία: Πανεπιστημιακή διδασκαλία, εκκλησιαστική διακονία και οικουμενικός διάλογος» που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε το διήμερο 6 και 7 Μαΐου 2022 στο Συνεδριακό Κέντρο της Μητρόπολης Δημητριάδος, στα Μελισσάτικα του Βόλου και ολοκληρώθηκε με την αρχιερατική θεία λειτουργία της Κυριακής 8 Μαΐου στον άγιο Κωνσταντίνο του Βόλου. Το Συνέδριο –το οποίο προγραμματίζονταν για τον Μάρτιο του 2020 αλλά αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας– διοργανώνεται από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου ήταν το τέταρτο της σειράς με γενικό τίτλο «Θεολογικές Προσωπογραφίες».

Το Συνέδριο, μετα την παρουσίαση της θεματικής του από τον διευθυντή της Ακαδημίας Παντελή Καλαϊτζίδη και τον χαιρετισμό του Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο (Γεωργακόπουλο), ξεκίνησε με την ομιλία του Ιωάννη Μ. Κονιδάρη (Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. και τ. Γενικού Γραμματέα Θρησκευμάτων του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων) με θέμα Αμίλκας Αλιβιζάτος: Ένας ρηξικέλευθος νομο-κανονολόγος, ο οποίος αναφέρθηκε κυρίως στις νομικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες του Αλιβιζάτου, κυρίως με την ίδρυση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος το 1923 αλλά και με την πρόταση του για συμμετοχή αιρετών λαϊκών στην εκκλησιαστική διοίκηση, η οποία δεν υλοποιήθηκε από τη δικτατορία Μεταξά. Στη συνέχεια, ο Μητροπολίτης Περιστερίου κ. Γρηγόριος (Παπαθωμάς), Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. και Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου και Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, με θέμα Κριτική αποτίμηση του κανονικού έργου του Αμίλκα Αλιβιζάτου, αναφέρθηκε στις προσπάθειες επικαιροποίησης από τον Αλιβιζάτο της εκκλησιαστικής Κανονικής βιβλιογραφίας και τα προβλήματα τους, θέτωντας το ερώτημα για το ρόλο του ως κανονολόγου ή εκκλησιαστικολόγου, ενώ η Ελεονώρα Γιατσίδου (Δρ. Θεολογίας, Διδάσκουσα Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.) με θέμα Η εφαρμογή της οικονομίας (υπό την έννοια της συγκατάβασης και επιείκειας) στην εκκλησιαστική πράξη κατά τον καθηγητή Αμίλκα Αλιβιζάτο αναφέρθηκε στην αντίστοιχη προσπάθεια συστηματοποίησης της έννοιας της εκκλησιαστικής οικονομίας, παρά την διαπίστωση του ιδίου ότι εν τέλει τα πάντα «οικονομούνται κατ’ οικονομίαν», καθιστώντας αδύνατη τη προσέγγιση της ιδέας της οικονομίας με νομοκανονικό τρόπο.

Η δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με την εισήγηση του Νίκου Κουρεμένου (Δρ. Θεολογίας, Επιστημονικού Συνεργάτη της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) Ο αρχέγονος Χριστιανισμός στο έργο του Αμίλκα Αλιβιζάτου, που αναφέρθηκε σε εργασίες που εκπόνησε ο Αλιβιζάτος κατά την μετεκπαίδευσή του στη Γερμανία, με θέματα τη σημασία του επισκοπικού αξιώματος κατά τον Ειρηναίο Λυώνος και την περί του Πάσχα έριδα τον 2^ο αιώνα, σκιαγραφώντας το διάλογο που αναπτύσσονταν ανάμεσα στον φιλελεύθερο προτεσταντισμό και ορθόδοξη θεολογία. Στη συνέχεια, ο Θεοδόσης Τσιρώνης (Δρ. Ιστορίας, Θεολόγος) παρουσίασε το θέμα Η «ανόρθωση» της Εκκλησίας, όπως την οραματιζόταν ο Αμίλκας Αλιβιζάτος (1913-1914), παρουσιάζοντας τις προτάσεις του φιλελεύθερου Αλιβιζάτου για την «ανόρθωση» της Εκκλησίας, ώστε να καταστεί παράγοντας κοινωνικής προόδου, μέσω αρθρογραφίας στην εφημερίδα «Πατρίς» και ομιλιών στον «Παρνασσό», και εξετάζονται η απήχηση και η επιρροή τους. Η Δέσποινα Μιχάλαγα (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.) μίλησε για την Παρουσία του Αμίλκα Αλιβιζάτου στην Ακαδημία Αθηνών τονίζοντας την προσφορά του άκληρου Αλιβιζάτου με τη μορφή κληροδοτημάτων για υποτροφίες, αλλά δίνοντας και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την προσωπική του ζωή. Η Αντωνία Κυριατζή (Επίκουρη Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.) παρουσίασε το θέμα Η θεολογική «γενιά του ’30» και η συμβολή του Αμίλκα Αλιβιζάτου στη σύγχρονη ελληνική θεολογία, παρουσιάζοντας την ώθηση που έδωσε στην έρευνα των πηγών, την κριτική και τη συστηματική έκθεση των επιστημονικών ζητημάτων αλλά και το ενδιαφέρον του για το Κανονικό Δίκαιο και την Οικουμενική Θεολογία και στη δυνατότητα της να συμβάλει στη στήριξη του έργου της Εκκλησίας, υπενθυμίζοντας το πλαίσιο που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη ως συνέπεια των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών. Ο Νικόλαος Ασπρούλης (Αναπληρωτής Διευθυντής Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Διδάσκων στο Ε.Α.Π.) μιλώντας με θέμα Η Ορθόδοξη θεολογία σε σταυροδρόμι: Το Συνέδριο της Αθήνας του 1936 και ο Αμίλκας Αλιβιζάτος, εξέτασε τη θεματολογία και τα πρόσωπα του ίδιου του συνεδρίου, τη θεολογική συγγένεια μεταξύ Αλιβιζάτου και Φλωρόφσκυ και τον ρόλο τους στην καθιέρωση του νέου θεολογικού παραδείγματος στην Ορθόδοξη θεολογία και υπογράμμισε την ιστορική σημασία του Συνεδρίου αυτού για τις μετέπειτα εξελίξεις μέχρι την πρόσφατη Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης (2016). Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου (Επίκουρος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.), με θέμα Η συμβολή και το έργο του Αμίλκα Αλιβιζάτου στην Ορθόδοξη Εκκλησιολογία, παρουσίασε τις εκκλησιολογικές θέσεις του Αμίλκα Αλιβιζάτου για τη φύση, τη συνείδηση και την καθολικότητα της Εκκλησίας, μιλώντας για το χρέος της να μην κλείνεται ομολογιακά στον εαυτό της, αλλά να διαλέγεται προκειμένου να φανερώσει τους θησαυρούς της Παράδοσης που διαφυλάττει.
Ο Στυλιανός Χ. Τσομπανίδης (Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.), στην εισήγηση του με θέμα Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος ως πρωτεργάτης της Οικουμενικής Κίνησης: Αποτίμηση του έργου του, 100 χρόνια από τότε που εξέθεσε το πρόγραμμα της Ορθοδοξίας για την «Κοινωνία των Εκκλησιών» σκιαγράφησε και επιχείρησε να αποτιμήσει όλη την οικουμενική πορεία του, όπου κατάφερε να συνδυάσει την πιστή αφοσίωση στη διδασκαλία της αδιαίρετης Εκκλησίας με την ευρύτητα του πνεύματος ως προς το θέμα των σχέσεων της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τις άλλες Εκκλησίες και Ομολογίες, να εκτιμήσει θετικά τις άλλες Εκκλησίες, να ενθαρρύνει τον διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ τους και να προωθήσει την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια. Παρόμοια θέματα αλλά από διαφορετική σκοπιά έθεσε η Πανδώρα Δημανοπούλου (Δρ. της École des Hautes Études en Sciences Sociales), στην εισήγηση της Θρησκεία και διπλωματία της πολιτικές του Μεσοπολέμου: Η συμβολή του Αμίλκα Αλιβιζάτου στην προσέγγιση της Αγγλικανικής με την Ορθοδοξης Εκκλησία κατά τα πρώτα βήματα της Οικουμενικής Κίνησης, που ανέλυσε το νόημα του λόγου και της δράσης των συμμετεχόντων στις Οικουμενικές κινήσεις, εκκλησιαστικών και λαϊκών, ώστε να ανταποκριθούν στις πρωτοφανείς κοσμικές προκλήσεις που αντιμετώπιζαν αμέσως μετά τον κατακλυσμό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της οικονομικής κρίσης του 1929. Ανάλογα θέματα αντιμετώπισε και η Βασιλική Σταθοκώστα (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.) στην εισήγηση της Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος και το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, που αναφέρθηκε στα οράματα αλλά και στις δυσκολίες που συνάντησε ο Αλιβιζάτος στην προσπάθειες του για συμμετοχή της Ελλάδας στο Π.Σ.Ε.
Στην καταληκτήρια συνεδρίαση, ο Τάσος Αναστασιάδης (Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο ΜcGill του Καναδά) με την εισήγηση του Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος και η ήττα της φιλελεύθερης ορθόδοξης θεολογίας 1918-1938, χαρτογράφησε το εκκλησιαστικό τοπίο στην Ελλάδα εκείνης της εποχής και συζήτησε το φαινόμενο της Ομολογοποίησης και της «συντηρητικής ανανέωσης» της Εκκλησίας, ενός παράδοξου σχήματος με απρόβλεπτες αντιμεταθέσεις ανάμεσα στη συντηρητική και τη φιλελεύθερη πλευρά. Ο Παντελής Καλαϊτζίδης (Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου και Ερευνητικός Εταίρος στα Πανεπιστήμια KU Leuven και Münster) μιλώντας με θέμα Έθνος και Εκκλησία στη σκέψη του Αμίλκα Αλιβιζάτου, παρουσίασε και ανέλυσε τις θεολογικές, ιδεολογικές και πολιτικές παραμέτρους των απόψεων του Αλιβιζάτου, τη συνέχεια και ασυνέχειά τους στην επόμενη θεολογική γενιά του ’60, θέτοντας προβληματισμούς αναφορικά με τα όρια, την εμβέλεια και τη συνοχή των τοποθετήσεών του και τη σχέση τους με το μεταρρυθμιστικό και ανακαινιστικό του όραμα. Κλείνοντας το Συνέδριο, ο Νίκος Αλιβιζάτος (Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.), ανιψιός του τιμώμενου θεολόγου, μίλησε με θέμα Ο Αμίλκας Αλιβιζάτος και η δικτατορία των Συνταγματαρχών φέρνοντας στην επιφάνεια λεπτομέρειες από τις αντιδράσεις του Αλιβιζάτου ως Προέδρου, τότε, της Ακαδημίας Αθηνών, που αισθάνθηκε ότι η επιβολή της δικτατορίας διέψευδε τις ελπίδες μιας ολόκληρης ζωής για εκκλησιαστική μεταρρύθμιση και «άνοιγμα» της Εκκλησίας της Ελλάδος προς τη Δύση.
Σε όλες σχεδόν τις εισηγήσεις ήταν φανερή η φιλελεύθερα πολιτική διάσταση της σκέψης του Αλιβιζάτου και οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στη συνύπαρξη του με ένα συντηρητικό κατεστημένο, όπως και η προτεραιότητα που έθετε στην αγάπη και τον σεβασμό πάνω από τις δογματικές και τις όποιες άλλες διαφορές. Πλούσιες ήταν οι εισηγήσεις και σε βιογραφικές λεπτομέρειες αλλά και σε συναισθηματικό περιεχόμενο, χάρη στις συγγενικές σχέσεις αλλά και τις προσωπικές γνωριμίες ορισμένων εισηγητών με τον τιμώμενο θεολόγο.Οι βιντεοσκοπήσεις των ομιλιών του Συνεδρίου θα αναρτηθούν σύντομα στο κανάλι της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών στο YouTubeΓια περισσότερες φωτογραφίες μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας 

Το επόμενο Συνέδριο της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών θα πραγματοποιηθεί το τετραήμερο 26-29 Μαΐου 2022 και θα είναι αφιερωμένο στον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο.