ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 3031
Προς
το Χριστεπώνυμο Πλήρωμα
της Εκκλησίας της Ελλάδος
ΘΕΜΑ: Επί τη πρώτη του Έτους και περί της Ενάρξεως των Εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση
«Επεβίβασας ανθρώπους επί τας κεφαλάς ημών. Διήλθομεν δια πυρός και ύδατος και εξήγαγες ημάς εις αναψυχήν» Ψαλμός 65ος
Αδέλφια μας αγαπημένα,
Καλή και ευλογημένη Χρονιά!
Εορτάζουμε σήμερα την κατά σάρκα Περιτομή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και την έναρξη του νέου έτους 2021. Τιμούμε την μνήμη του σοφού Αγίου Ιεράρχου Μεγάλου Βασιλείου Επισκόπου Καισαρείας της Καππαδοκίας και ταυτοχρόνως εισερχόμεθα σε μία χρονιά, η οποία βρίθει διδαγμάτων και συμβολισμών. Αρχίζει σήμερα το έτος 2021, κατά το οποίο σύμπας ο Ελληνισμός και κάθε αδούλωτο πνεύμα θα τιμήσει, παρά τις υγειονομικές δυσκολίες και με σεβασμό προς τα υγειονομικά μέτρα προφυλάξεως, τα 200 έτη από την Εθνική Επανάσταση του 1821.
Η Εκκλησία πανηγυρίζει την Επανάσταση ως ένα πνευματικό γεγονός. Πανηγυρίζει τον Αγώνα για την Ανεξαρτησία και την Παλιγγενεσία ως τύπο του διαχρονικού αγώνα του ανθρώπου κατά της τυραννίας και της δουλείας τόσο της εξωτερικής, όσο και της εσωτερικής, τόσο της συλλογικής, όσο και της ατομικής. Με άλλα λόγια, η Εκκλησία πανηγυρίζει το 1821 ως μία άλλη Έξοδο από την νοητή Αίγυπτο, πράγμα το οποίο υποδηλώνεται και με τον εξαιρετικά συμβολικό αγιογραφικά εορτασμό της ηρωικής Εξόδου του Μεσολογγίου. Αυτό είναι το νόημα με το οποίο η Εκκλησία συνέδεσε από την αρχή τον εορτασμό της Εθνικής Παλιγγενεσίας, ως μερική, δηλαδή, πραγμάτωση μέσα στην ιστορική συγκυρία του λουτρού παλιγγενεσίας του όλου ανθρώπου (Τιτ. 3, 5).
Η Εκκλησία γνωρίζει και επιλέγει να κατανοεί την ιστορία με όρους μη γεωπολιτικούς, διότι κατανοεί τον κόσμο με όρους εσχατολογικούς. Γι’ αυτό, ο λόγος της Εκκλησίας αποτελεί και τότε και τώρα και πάντοτε «μωρία» και «σκάνδαλο» (A´ Κορ. 18, 24). Η Εκκλησία σκέπτεται με όρους «λειτουργικού χρόνου» και τούτο διότι, ως φορέας της αποκαλύψεως του Θείου Λόγου, αναλαμβάνει την ευθύνη έναντι των ανθρώπων που την απαρτίζουν και τους διαποιμαίνει, να μεταμορφώσει τον χώρο και τον χρόνο.
Το τόλμημα των προγόνων μας ήταν μεγάλο! Τετρακόσια χρόνια υπό την καταπίεση του οθωμανικού ζυγού, κι όμως, εκείνοι κράτησαν την πίστη, την εθνική ταυτότητα και την ελπίδα. Άλλα έθνη, αν είχαν έστω και για λίγες δεκαετίες υποστεί τον τυραννικό οθωμανικό ζυγό, θα είχαν αλλοτριωθεί. Ωστόσο, ο Ελληνισμός επιβίωσε παρά το παιδομάζωμα, τα σκλαβοπάζαρα και τις αναρίθμητες βιαιότητες, στηριγμένος στην Ορθόδοξη Εκκλησία, την θυσία των Νεομαρτύρων και την αγωνιστικότητά του.
Σας καλούμε σήμερα να κλίνουμε ευλαβώς το γόνυ ενώπιον της σεπτής μνήμης των Νεομαρτύρων και των Ηρώων της πίστεως και της πατρώας γης. Των ανδρών και γυναικών, κληρικών και λαϊκών, οι οποίοι δεν δείλιασαν μπροστά στο σπαθί του δημίου ή στην αγχόνη του οθωμανού ιεροδικαστή και ομολόγησαν Χριστό Αναστάντα. Οι Νεομάρτυρες θυσίασαν την ζωή τους για να διατρανώσουν το μήνυμα στους Ορθοδόξους Έλληνες ότι δεν πρέπει να εξισλαμισθούν, δεν πρέπει να γίνουν εξωμότες, ότι μέλλον δεν υπάρχει χωρίς φως Χριστού.
Οι περισσότεροι εκ των Νεομαρτύρων θα είχαν σώσει την ζωή τους αν είχαν αλλαξοπιστήσει. Κι όμως, στάθηκαν όρθιοι με ήθος Χριστιανικό και τόλμη Ελληνική. Προτίμησαν τον μαρτυρικό θάνατο παρά την αλλαγή πίστεως και εθνικής συνειδήσεως. Ας μην ξεχνούμε ότι, όποιος χανόταν για την Ορθοδοξία, χανόταν και για τον Ελληνισμό. Ο εξισλαμισμένος «τούρκευε» και γινόταν διώκτης των Χριστιανών, των μέχρι πρότινος αδελφών του.
«Κατ αλήθειαν τούτο είναι θαύμα παρόμοιον ωσάν να βλέπη τινάς μέσα εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα … Εν τω καιρώ της αιχμαλωσίας να βλέπη ελευθερίαν»! Έτσι εκφράζει τον θαυμασμό του για τους Νεομάρτυρες, τους μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως καλώς αθλήσαντας και ξίφει ή αγχόνη τελειωθέντας, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Ο πολυγραφότατος Νάξιος μοναχός του 18ου αιώνος κατέγραψε 87 συναξάρια Νεομαρτύρων στο περίφημο «Νέον Μαρτυρολόγιον», το οποίο εξεδόθη το 1799. Μεταξύ των Νεομαρτύρων τους οποίους καταγράφει, περιλαμβάνεται και ο Φωτιστής των σκλάβων, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 – 1779), ο οποίος εργάσθηκε αόκνως για να αποτρέψει τους εξισλαμισμούς και να διαδώσει την Ελληνορθόδοξη Παιδεία.
Οι Νεομάρτυρες ήσαν οι πρώτοι αντιστασιακοί της δουλείας, όπως τους ονόμασε ο αείμνηστος θεολόγος και ιστορικός π. Γεώργιος Μεταλληνός. Οι αγιασμένες αυτές μορφές, αυτό το πραγματικό νέφος των χιλιάδων Νεομαρτύρων, ήσαν οι πρωτεργάτες της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αν αυτοί δεν είχαν θυσιασθεί για την Πίστη και την Πατρίδα, δεν θα υπήρχαν το 1821 Έλληνες Ορθόδοξοι για να αγωνισθούν.
Η Ελληνική Επανάσταση ήταν επανάσταση εθνική και θρησκευτική. Δεν αντέγραψε καμία άλλη επανάσταση ούτε, άλλωστε, θα μπορούσε να εμπνευσθεί από ιδεολογίες που περιείχαν αθεϊστικά ή αντιεκκλησιαστικά μηνύματα. Ο Στήβεν Ράνσιμαν, κορυφαίος Βρετανός Βυζαντινολόγος του 20ού αιώνος, έγραψε στο έργο του «Η Μεγάλη Εκκλησία εν Αιχμαλωσία» ότι: «στη διάρκεια των σκοτεινών αιώνων η Ορθοδοξία διαφύλαξε τον Ελληνισμό. Αλλά και χωρίς την ηθική δύναμη του Ελληνισμού η ίδια Ορθοδοξία ίσως να είχε συρρικνωθεί».
Το σημείο του Σταυρού «δι’ ού πάντοτε νικώμεν» παρουσιάζει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στην πρώτη Προκήρυξή του της 24ης Φεβρουαρίου του 1821. Η Φιλική Εταιρεία είχε ορίσει, ήδη από τον Οκτώβριο του 1820, ως ημέρα του ξεσηκωμού την ημέρα του Ευαγγγελισμού, την 25η Μαρτίου, για να καταδείξει την σύνδεση της Παναγίας και της Ελευθερίας, της Πίστεως και της Πατρίδος. Την σύνδεση του Χριστού και των Ελλήνων ως Σώμα της Εκκλησίας Του. Οι πρωταγωνιστές του Αγώνα ομολογούν την Χριστιανική Πίστη τους και σε όλες τις Εθνικές Συνελεύσεις θέτουν ως προοίμιο των Συνταγμάτων την επίκληση προς την Αγία Τριάδα. Οι οθωμανοί, γνωρίζοντας ότι ο Ορθόδοξος κλήρος ήταν η πνευματική ηγεσία του Ελληνισμού, εκδικήθηκαν πρώτους απ’ όλους Πατριάρχες, Επισκόπους, Ιερείς, Μοναχούς και Μοναχές. Και τους θανάτωσαν με τρόπο μαρτυρικό. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει η μορφή του Αγίου Εθνοϊερομάρτυρος Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου Ε´, του οποίου το αγιασμένο λείψανο φυλάσσεται στον Καθεδρικό Ναό των Αθηνών, μαζί με τα ιερά λείψανα της Κυράς των Αθηνών, της Αγίας Φιλοθέης.
Ήθελε όντως αρετήν και τόλμην η Ελευθερία! Οι συνθήκες ήσαν αντίξοες. Η Ιερά Συμμαχία αντιπάλευε τις εθνικές εξεγέρσεις λαών που διασπούσαν τις μεγάλες Αυτοκρατορίες. Οι Έλληνες ήσαν λιγότεροι αριθμητικά, αλλά πέτυχαν να ελευθερωθούν. Παρά την διχόνοια, η οποία έθεσε σε κίνδυνο τον Αγώνα, κατόρθωσαν να σηκώσουν το ανάστημά τους απέναντι στον οθωμανό δυνάστη, να προτάξουν και να κατακτήσουν την Ελευθερία έναντι του θανάτου. Οι Έλληνες υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν! Όπως χαρακτηριστικά απάντησε ο Εθνομάρτυς του 1821 Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός στον οθωμανό διοικητή και δήμιό του: «Η Ρωμηοσύνη εν να χαθή όντας ο κόσμος λείψει!». Ο Ορθόδοξος Ελληνισμός, δηλαδή, θα υπάρχει, θα επιβιώνει και θα αγωνίζεται μέχρι την συντέλεια του αιώνος.
Είδαμε αδελφούς να χάνονται, αλλά δεν λιποψυχήσαμε! Είδαμε κατακτήσεις και απώλειες εδαφών, αλλά δεν σταματήσαμε να αγωνιζόμαστε! Η πίστη στον Θεό, η συνείδηση της διαχρονικής συνέχειας του Έθνους, η αγάπη μας για τα γράμματα, το αντιστασιακό μας ήθος, η κοινοτική αλληλεγγύη, αυτά ήσαν τα πνευματικά εφόδια που οδήγησαν στην Ελευθερία και θέριεψαν το κίνημα του Φιλελληνισμού.
Χωρίς να απελευθερωθούν όλα τα εδάφη όπου διαβιούσαν Έλληνες, επί 400 χρόνια για την Νότιο Ελλάδα και 500 χρόνια για την Βόρειο Ελλάδα, διατηρήσαμε άσβεστη την φλόγα και δεν απογοητευθήκαμε! Δεν υποδουλωθήκαμε ηθικά και πνευματικά. Ήμασταν και είμαστε πάντοτε ελεύθεροι. Ελεύθεροι στην καρδιά, ελεύθεροι στην σκέψη, ελεύθεροι στο φρόνημα, ελεύθεροι στην συνείδηση!
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, δια της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Πολιτιστικής Ταυτότητος, έχει προγραμματίσει 261 εκδηλώσεις σε όλη την επικράτειά Της για να τιμηθεί η μεγάλη Επέτειος, οργανώνοντας εκδόσεις, συνέδρια, λατρευτικές συνάξεις και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Το Πρόγραμμα βρίσκεται ήδη αναρτημένο στον ιστότοπο www.ekklisia1821.gr, τον οποίο δημιούργησε η Ιερά Σύνοδος ειδικά για τις Συνοδικές και Περιφερειακές δράσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος κατά το έτος 2021. Παράλληλα, κυοφορούνται συνεργασίες με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους Φορείς.
Αδέλφια μας, ελάτε!
Είναι ο καιρός να θυμηθούμε, να μάθουμε, να αναστοχασθούμε.
Για την Ελευθερία και την Αυτοδιάθεση, για το Δίκαιο και την Ενότητα, για την Αξιοσύνη και την Φρόνηση. Για του Χριστού την Πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία. Για όλα εκείνα τα ιδανικά που μας έκαναν φωτοδότες αγωνιστικότητας, πολιτισμού και προκοπής έχουμε το χρέος και την απαράμιλλη τιμή να εορτάσουμε κατά την διάρκεια του σπουδαίου αυτού έτους τα 200 χρόνια του αναστημένου Γένους.
Κι αν νομίζουμε πως οι δυσκολίες μπορούν να μας νικήσουν, ας θυμόμαστε πάντοτε ότι ανασυστήσαμε το Κράτος μας βασισμένοι στα ιδανικά του ΄21, ενώ όλα «τα ΄σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά».
Είναι η στιγμή να τιμήσουμε το αίμα μας, να κοιτάξουμε κατάματα την ιστορία μας. Τούτη την ιστορία, που λάμπρυνε το Έθνος μας στα πέρατα της Οικουμένης. Τούτη την δόξα, που στεφανώνει τις θάλασσες και την γη μας. Τούτη την πίστη, που κρατεί αταλάντευτη την ελπίδα απ’ άκρη σ’ άκρη αυτού του τόπου. Από την Κρήτη ως την Θράκη κι από την Ήπειρο ως την μαρτυρική μας Κύπρο. Με γνώση για το παρελθόν και χριστιανική βεβαιότητα για το μέλλον, οι Μεγάλες Ώρες του Έθνους μας οδηγούν!
Εκ βάθους καρδίας ευχόμαστε προς όλους το νέο έτος να είναι πάροχο παντός αγαθού εκ του Νηπιάσαντος για την σωτηρία μας Κυρίου Ιησού Χριστού, ειρηνικό και ευλογημένο.
Με συγκίνηση, υπερηφάνεια και πατρική αγάπη
† Ο Αθηνών ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ, Πρόεδρος
† Ο Μυτιλήνης, Ερεσσού και Πλωμαρίου Ιάκωβος
† Ο Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου Δημήτριος
† Ο Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας Παντελεήμων
† Ο Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου Δαμασκηνός
† Ο Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης Ανδρέας
† Ο Ξάνθης και Περιθεωρίου Παντελεήμων
† Ο Άρτης Καλλίνικος
† Ο Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως Αθηναγόρας
† Ο Ζακύνθου Διονύσιος
† Ο Κηφισίας, Αμαρουσίου και Ωρωπού Κύριλλος
† Ο Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου και Χαλκηδόνος Γαβριήλ
† Ο Γλυφάδας, Ελληνικού, Βούλας, Βουλιαγμένης και Βάρης Αντώνιος
Ο Αρχιγραμματεύς
† Ο Ωρεών Φιλόθεος
