Χαιρετισμός
Του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου
Προέδρου της Ειδικής Σ/Ε Πολιτιστικής Ταυτότητος
Στην Ημερίδα με θέμα
«Η διαχρονικότητα του Παπαδιαμάντη»
Αίθουσα Παλαιάς Βουλής 10/12/2011
Με αισθήματα χαράς, ευχαριστιών και σεβασμού χαιρετίζω την έναρξη της Ημερίδος της Επιτροπής μας με θέμα «Η διαχρονικότητα του Παπαδιαμάντη», η οποία πραγματοποιείται από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και τελεί υπό την αιγίδα του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 100 χρόνων από την κοίμηση του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.
Ο Παπαδιαμάντης κατείχε ένα όνομα σηματοφόρο της μεγαλοφυούς σύλληψης των αοράτων δυνάμεων της γλώσσας μας. Μία ανάγνωση βαθύτατη, ένα χρυσόβουλλο και ένας προκαταβολικός αίνος, σε εκείνον που λάμπρυνε την ελληνική γραμματολογία με την καταγραφή της βασανισμένης ανθρώπινης ψυχής, των τοπικών ηθών της γενέτειράς του και της κατανυκτικής ομορφιάς της φύσης, με έναν τρόπο απαράμιλλης αφύπνισης και σύμπλευσης του αναγνωστικού του κοινού με το αιώνιο. Ένα όνομα ταυτόχρονης ευχής και πραγμάτωσης, μία αληθινή συστέγαση και συμπόρευση των δύο δυνάμεων του συγγραφικού του έργου, του Ορθοδόξου χριστιανικού βιώματος και του προσωπικού απαυγάσματος του γραπτού λόγου, το εμφορούμενο από την ευλαβή προσέγγιση όλων των πλασμάτων της γραφίδας του. Ανιχνευτές των διακριτικών του βημάτων υπήρξαν ο Ελύτης και ο Σεφέρης, οι οποίοι εξύμνησαν την «ποιητική νοημοσύνη» του κοσμοκαλόγερου της πτερόεσσας πεζογραφίας : την ικανότητα πρόσληψης του ανείπωτου και της αντήχησής του στην καρδιά. Έχει υμνηθεί και υμνείται εσαεί, μετά θάνατον, κατά το θλιβερό πρότυπο, το οποίο τείνει να τιμά το πνεύμα μετά την κατάλυση του σαρκίου. Ας είναι αναπαυμένη η ψυχή του ταπεινού και λαμπρού δούλου του Θεού στην Βασιλεία Του.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε το έτος 1851 στη Σκιάθο, το νησί της αποκάλυψής του, το νησί που δεξιώθηκε την ανάδυσή του σε ορόσημο της ανθρώπινης συνθήκης. Υπήρξε υιός παπά και γαλουχήθηκε σε ένα περιβάλλον βαθύτατα θρησκευτικό, φτωχικό και απομονωμένο, συστατικά που διαμόρφωσαν την ευαίσθητη προσωπικότητά του, και τον κατέστησαν νησίδα μοναδικών αξιών και δημιουργικού πόνου. Βαθύτατα θρησκευόμενος, μονήρης και ταπεινός, ανάλωσε τη ζωή του στους δύο συγκλίνοντες πόλους της συγγραφής του έργου του, την ψαλτική του συμμετοχή στην λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και την γλαφυρή απεικόνιση των φανερών και των αρρήτων. Η πολύπλευρη μόρφωσή του, ατελής κατά τους κοινωνικούς τύπους, υπήρξε απόρροια ενδελεχούς και προσωπικής ενασχόλησης στο φτωχικό του δωμάτιο, κάπου στην Αθήνα, όπου μετοίκησε για βιοποριστικούς λόγους. «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο από το να γράφω», είχε κάποτε ομολογήσει και αυτήν του την κλίση ανήγαγε σε λειτούργημα και ιλαρό φεγγοβόλημα στην ψυχή και τη διάνοια των αναγνωστών του. Αυτοδίδακτος στην Αγγλική και Γαλλική γλώσσα, επιδόθηκε αρχικά σε μεταφράσεις μυθιστορημάτων του Ουγκώ, του Ντοστογιέφσκι και άλλων, πριν δημοσιεύσει σε επιφυλλίδες, στην εφημερίδα Ακρόπολη, τα δικά του ιστορικά μυθιστορήματα, τους «Εμπόρους των Εθνών» και τη «Γυφτοπούλα», με την ένθερμη υποστήριξη του Βλάση Γαβριηλίδη. Λάτρης του παρελθόντος και του θεοκρατικού Βυζαντίου, παρέμεινε ανεπηρέαστος, ατόφιος, μοναχικός, σεμνός και απόμακρος, έσερνε την πληγωμένη του ψυχή, τον ευαίσθητο ψυχισμό του, σχεδόν ρακένδυτος, γύρω και μακριά από την ζωή της πρωτεύουσας. Οξυδερκής παρατηρητής συναισθημάτων και συμπεριφορών της μικρής κοινωνίας του νησιού του, επένδυσε την πνευματική του εμπειρία σε 180 περίπου θαυμαστά διηγήματα στην «ατημέλητη καθαρεύουσά του», τη διάσπαρτη από τα διαμάντια της τοπολαλιάς και του δημιουργικού του οίστρου. Υπήρξε ηθογράφος απαράμιλλος και η μαγεία του, η υπερβαίνουσα τα στεγνά, φιλολογικά κριτήρια, έγκειται στην αλήθεια που αναβλύζει, που μοσχοβολά σε κάθε μαρτυρία των ηρώων και ηρωίδων του. Η γλώσσα στα χέρια του αποκαλύπτει ένα πλαστικό θάμβος που εκπλήσσει και αγαλλιάζει με τα στοιχεία της θείας Χάριτος, όταν εναποτίθεται στο κεφάλι του ευσεβούς μελετητή · Ξεδιπλώνεται χαρίεσσα, παιγνιώδης, ολοζώντανη, μία καταβύθιση και μία πλούσια ανάδυση από τα έγκατα του λόγου. Ο Λόγος, τον οποίον τιμά δια βίου, του χαρίζεται. Είναι η ζωογόνος πρώτη ύλη. Στον μικρόκοσμο εισάγει παραλλαγμένα οικεία πρόσωπα και περιστατικά, τον ίδιο τον εαυτό του με όλες τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες που τον στοιχειώνουν, που πραγματώνονται με την νοσταλγία, ποιητική αδεία του Ποιητή. Σκύβει με ευγένεια και κατανόηση πάνω στο ανθρώπινο δράμα που ξετυλίγεται, πραγματώνεται και αέναα επανέρχεται για να βιωθεί εκ νέου, να διαμορφώσει, να παραδειγματίσει, να διδάξει την καρτερία, να κάνει την τιμωρία να αναβλύσει καθαρτήρια, και να σμίξει το ορατό με το αόρατο, το ανθρώπινο με το θείο στον άνθρωπο. Ο Παπαδιαμάντης το διαμεσολαβεί. Παρακολουθεί και καταγράφει. Αισθάνεται και αποδίδει με γνησιότητα και αγάπη. Σε μικρή, ανθρώπινη κλίμακα διαπραγματεύεται τα ιερά και τα όσια, τα ανίερα και τα ανόσια, κατανοώντας, μεταγγίζοντάς τα και αναδεικνύει τα στοιχεία της πολιτιστικής μας ταυτότητας για την συνέχιση της κοινής πορείας του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, πάνω στην Πίστη, την Αλήθεια, την Ελευθερία, την Αρετή και την Δικαιοσύνη.
Η φύση και το πέλαγος, το θρησκευτικό συναίσθημα, τα πάθη που άγουν και φέρουν τις τυραννισμένες ψυχές, η σύλληψη και συμπερίληψη του υπερφυσικού στα δρώμενα αυτού του κόσμου αποτελούν το σύμπαν του Παπαδιαμάντη και οι ήρωές του αναπτύσσονται, ταξιδεύουν η πελαγοδρομούν, βιώνοντας η προκαλώντας το υπερφυσικό, υπό τη σκέπη Εκείνου που τα πάντα ορά συμπάσχοντας και συμπονώντας. Ο Παπαδιαμάντης, συλλαμβάνει και αφουγκράζεται το ειδικό, το προσωπικό, μυστικό σκίρτημα της ψυχής και του μυαλού, πριν τα συλλάβει, πριν τα αφουγκραστεί, πριν τα ερμηνεύσει ο κάτοχός του, και καταθέτοντάς το, φωτισμένο, διαυγές, το ανάγει σε κοινό, ανθρώπινο βίωμα.
Για τον Παπαδιαμάντη ο άνθρωπος είναι παιδί της θάλασσας και της γης, διφυές δημιούργημα του Θεού και ταυτιζόμενος με αυτά τα στοιχεία, προσπαθεί να κατανοήσει το μυστήριο της ζωής που είναι και δικό του. Γι’ αυτό η θάλασσα και η φύση στα χέρια του μεσολαβητή καθαγιάζονται, δελεάζουν, και προκαλούν την αναγνώριση και την αποδοχή της συμβολής τους στο πολυσήμαντο της ύπαρξης. Το θρησκευτικό συναίσθημα του Παπαδιαμάντη αποτελεί το φόντο κάθε διηγήματός του, το αεράκι που αναπνέουν ασυναίσθητα η συνειδητά τα δρώντα αντικείμενα της σύλληψης και εκτέλεσής του. Σε αυτό, στην απόλυτη λιτότητά του, στο αδιαπραγμάτευτο της συμμετοχής του στα δρώμενα αυτού του κόσμου και του άλλου, στη μακάρια αποδοχή αυτής της αλήθειας που ο Παπαδιαμάντης πρεσβεύει, καταφεύγει η αδήλωτη, αλλά πάντοτε παρούσα ανθρώπινη ανάγκη για το απόλυτο, για το υπερβατικό. Και πάλι καταλύτης και μεσολαβητής είναι ο αληθινός του λόγος.
Αυτόν τον λόγο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, σήμερα, η Ιερά Σύνοδος τιμά και ευχαριστούμε όλως ιδιαιτέρως τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο, υπό την αιγίδα του οποίου πραγματοποιείται η Ημερίδα αυτή που σκοπό έχει να αναδείξει τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητα των βαθύτερων ζητημάτων του έργου του, ως ενισχυτική έμπνευση και στήριγμα στην ζωή μας. Στις ημέρες αυτές που καλείται εν πολλοίς η ζωή μας να αναδιοργανωθεί υπό την πίεση πολλών ετερόκλητων πιέσεων, το διακύβευμα για τον πολιτισμό και την ταυτότητά του είναι η απειλή της συντριβής θεμελιωδών αξιών και στοιχείων της πολιτιστικής μας ταυτότητας, να παραμείνει μία αγωνία που θα μεγιστοποιήσει το θάρρος και τις λυτρωτικά σωτήριες εσωτερικές δυνάμεις του γένους μας, ώστε τα ιερώτερά μας να μας αναγεννήσουν και να καθορίσουν δημιουργικά τους όρους του τρόπου της υπάρξεώς μας.
Θερμά ευχαριστώ τους συμμετέχοντες στην Ημερίδα μας · είναι όλοι εξέχουσες προσωπικότητες και εμβριθείς μελετητές του έργου του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. Ιδιαιτέρως ευχαριστώ τον αγαπητό εν Χριστώ αδελφό μου, Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Χαλκίδος κ. Χρυσόστομο για την παρουσία του και την Εισήγησή του, καθώς και τα Μέλη της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Πολιτιστικής Ταυτότητος της Εκκλησίας της Ελλάδος και εύχομαι για τους καλούς καρπούς της Ημερίδος μας.
