Με πολλή χαρά φιλοξενούμε στην πόλη μας και στο Συνεδριακό μας Κέντρο το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ανδρών, και με αδελφική αγάπη υποδεχόμαστε και καλωσορίζουμε όλους σας, που συμμετέχετε στην όμορφη αυτή σύναξη. Επωφελείστε μιας εξαιρετικής ευκαιρίας: Κατ’ αρχήν, να προσεγγίσετε και να εμβαθύνετε στην προσωπικότητα του άνδρα που τιμά τον Θεό, να μελετήσετε τον βηματισμό του στη ζωή, πώς λειτουργούν οι πόθοι του, πώς περιγράφονται οι στόχοι του, πώς διαγράφεται η πορεία του· κυρίως, όμως, να βιώσετε την εμπειρία και την ευλογία της αδελφικής και καρδιακής κοινωνίας μεταξύ σας.
Γι’ αυτό και αισθάνομαι βαθειά την ανάγκη να σας επαινέσω για τη συμμετοχή· και τους διοργανωτές να συγχαρώ για την πρωτοβουλία, αλλά και να ευχαριστήσω για την πρόσκληση να είμαι σήμερα κοντά σας, να διασταυρώνονται τούτη την ώρα τα βλέμματά μας μέσα στην ατμόσφαιρα μιας ζεστής επικοινωνίας, και να έχουμε την ευκαιρία να μοιραστούμε κάποιες σκέψεις για τον ρόλο του πατέρα στην οικογένεια. Πρόκειται για ένα θέμα που ακουμπά, βέβαια, όλους μας, είναι, όμως, τόσο ευρύ και πολύπλευρο, ώστε θα επιχειρήσω μια απλή προσέγγιση και ψηλάφηση κάποιων πτυχών του, προκειμένου να έχουμε στη συνέχεια το χρόνο και τη δυνατότητα της συζήτησης.
Αναζητώντας, λοιπόν, μια βάση για να θεμελιώσω τις σκέψεις μου, απρόσμενα και αυθόρμητα, εντελώς συνειρμικά, κάποιες εικόνες ξαναζωντάνεψαν στο νου μου: Ο Ιησούς στο όρος κοντά στη λίμνη της Γαλιλαίας κι ολόγυρα οι μαθητές και ο λαός να Τον περιτριγυρίζει· και να ακούγεται η γλυκειά φωνή Του: έτσι να προσεύχεστε στο Θεό «Πάτερ ημών…» και αργότερα να τους ενθαρρύνει: μη μεριμνάτε τη ψυχή υμών τί φάγητε… γνωρίζει ο ουράνιος Πατέρας σας τί έχετε ανάγκη και θα φροντίσει. Και άλλοτε στο ιερό του Ναού ο Ιησούς να διδάσκει Πατέρα μην καλέσετε επί της γης, γιατί ένας είναι ο Πατέρας σας ο ουράνιος. Και στο Μυστικό Δείπνο: Όποιος είδε Εμένα, είδε τον Πατέρα. Και έπειτα στον κήπο της αγωνίας να σχίζει την ησυχία της νύχτας η πονεμένη προσευχή Του: Πατέρα μου, αν είναι δυνατόν ας παρέλθει από Εμένα τούτο το ποτήρι. Και ψηλά από το Σταυρό και πάλι η ικετευτική επίκληση: Πάτερ άφες αυτοίς… Πάτερ εις χείρας σου παραδίδωμι το πνεύμα μου…
Και αναρωτιέμαι: Πόσο σημαντικό είναι να είσαι πατέρας! Να φέρεις τον υψηλότερο τίτλο τιμής, εκείνον που αποδίδεται στον ίδιο το Θεό από τον Ιησού, ως ιδιότητα εξουσίας αλλά και απέραντης ευσπλαχνίας. Να είσαι πατέρας σημαίνει να επωμίζεσαι την αγιότερη ευθύνη και την υψηλότερη αποστολή από όσες εμπιστεύθηκε ο Θεός στον άνθρωπο. Να είσαι γεννήτορας και συνδημιουργός του Θεού, αλλά να πρωταγωνιστείς και σε ακόμα ευγενέστερο ρόλο: τον ανεκτίμητο θησαυρό που σου εμπιστεύεται η θεία αγάπη, το παιδί, να το προστατεύεις και να το στηρίζεις, να το διαπλάθεις και να το εμπνέεις, να το παιδαγωγείς και να το συντροφεύεις, να το χειραγωγείς στην ευτυχία και την καταξίωση.
Να είσαι πατέρας θα πει να δίνεις. Κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε στιγμή να δίνεις. Να προσφέρεις χωρίς να διεκδικείς και χωρίς να περιμένεις ανταπόδοση, όπως ο Θεός Πατέρας που προσφέρει αφειδώλευτα και συντηρεί τα σύμπαντα, που «δίδει τροφήν πάση σαρκί», στα κρίνα του πεδίου και στα πετεινά του ουρανού, που ανατέλλει για όλους τον ήλιο και σε όλους στέλνει την ευεργετική βροχή. Και είναι αλήθεια ότι ο κάθε πατέρας δίνει και προσφέρει στην οικογένειά του. Τί όμως; Είχα διαβάσει προ καιρού ένα αληθινό περιστατικό, που μου έκανε εντύπωση, και θαρρώ πως αξίζει να σας το μεταφέρω.
Κάποτε, ένας πατέρας από πολύ εύπορη οικογένεια θέλησε να δώσει στον πρωτότοκο γιο του μια ευκαιρία να συνειδητοποιήσει πόσα αγαθά του είχε προσφέρει και πόσο πλούσιοι ήταν, και συγχρόνως να του δείξει πώς ζούνε, αντίστοιχα, οι φτωχοί άνθρωποι. Τον πήρε, λοιπόν και πήγαν να περάσουν λίγες ημέρες σε μια συγγενική τους φτωχή οικογένεια, που ζούσε σε μια αγροτική περιοχή της χώρας. Οι ημέρες πέρασαν, και καθώς άρχισε το ταξίδι του γυρισμού στην πόλη, ο πατέρας θέλησε να μάθει τις εντυπώσεις και τα συμπεράσματα του παιδιού του.
-Λοιπόν, πώς σου φάνηκε αυτή η επίσκεψη παιδί μου;
-Ήταν υπέροχα πατέρα.
-Είδες πώς ζούνε αυτοί οι άνθρωποι;
-Ναι, βέβαια, πατέρα.
-Πες μου, λοιπόν, τί κατάλαβες από όλα αυτά που είδες;
Το παιδί φάνηκε να συγκεντρώνεται για λίγο και μετά άρχισε να λέει:
-Είδα πατέρα ότι: εμείς έχουμε έναν σκύλο, και αυτοί έχουν τρεις. Εμείς έχουμε μία πισίνα που φτάνει μέχρι τη μέση του κήπου μας, και αυτοί έχουν ένα ποτάμι που δεν μπορείς να ξεχωρίσεις από που αρχίζει και που σταματάει. Το βράδυ στην αυλή τους έχουν χιλιάδες αναμμένα άστρα που δεν έχω δει ποτέ στον δικό μας κήπο, αν και φωτίζεται από εκείνα τα μεγάλα στρογγυλά φώτα. Το δικό μας οικόπεδο έχει φράχτη γύρω-γύρω, ενώ τα δικά τους χωράφια είναι ανοιχτά και ελεύθερα για να βλέπουν ως πέρα τον ορίζοντα. Εμείς έχουμε υπηρέτες που μας φροντίζουν, αλλά συχνά κάνουν εσένα να φωνάζεις και τη μαμά να παραπονιέται ότι δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους, ενώ αυτοί χαίρονται να φροντίζουν και να περιποιούνται ο ένας τον άλλο, όπως και εμάς τους φιλοξενούμενους. Εμείς πρέπει να αγοράζουμε όλα αυτά που τρώμε, ενώ αυτοί τα παίρνουν από τη δική τους αυλή, το περιβόλι και το κοτέτσι τους. Εμείς όλο νοιαζόμαστε για το πότε λήγουν τα τρόφιμα που έχουμε στα ψυγεία μας, ενώ αυτοί τα έχουν όλα φρέσκα κάθε μέρα.
Το παιδί κοντοστάθηκε για κάποια δευτερόλεπτα, αλλά αμέσως συνέχισε με περισσότερη ορμή:
-Εμείς τον παππού και τη γιαγιά τους βλέπουμε μόνο λίγες ημέρες το χρόνο. Αυτοί τους έχουν πάντα κοντά τους, και τα παιδιά έχουν χορτάσει από ωραία παραμύθια, ενώ εμένα τί παραμύθι να μου πει η καημένη η φιλιππινέζα; Εμείς σπάνια τρώμε μαζί, γιατί εσύ και η μαμά έχετε μονίμως πολλές δουλειές και υποχρεώσεις, ενώ αυτοί περνούν τόσο ωραία συγκεντρωμένοι γύρω από το βραδινό τραπέζι. Αυτοί, είδες πως γύρισαν χαρούμενοι όλοι μαζί την Κυριακή το πρωί από την Εκκλησία, ενώ εμείς ξυπνάμε συνήθως με το ζόρι και με γκρίνια, όταν κοντεύει μεσημέρι…
Ο πατέρας είχε μείνει άφωνος. Το παιδί βλέποντας την έκφραση που είχε το πρόσωπο του πατέρα του, πήρε το χέρι του και χαϊδεύοντάς το πρόσθεσε:
-Δεν πειράζει, όμως, πατέρα, μη στενοχωριέσαι. Εγώ θέλω να σε ευχαριστήσω, γιατί τώρα που βλέπεις πως μεγαλώνω μου έδωσες αυτή την ευκαιρία για να καταλάβω πόσο φτωχότεροι είμαστε εμείς εκεί στην πόλη που ζούμε, από τους συγγενείς μας, που μας φιλοξένησαν…
Σας ανέφερα αυτή την ιστορία όχι βέβαια για να απαντήσουμε στο ερώτημα ποιος, άραγε, είναι πιο πλούσιος ή πιο φτωχός, αλλά για να τονίσω και να εστιάσω στον προβληματισμό: τί προσφέρουμε εμείς οι πατέρες στα παιδιά μας; Νομίζουμε, πολλές φορές, ότι τους παρέχουμε όλα τα απαραίτητα. Αναμφίβολα, τους προσφέρουμε, στο μέτρο του δυνατού ,πλούσια τα υλικά αγαθά, και καλώς πράττουμε. Είναι, όμως, αυτό αρκετό; Αναρωτηθήκαμε, αν μέσα στην ψυχή τους νοιώθουν πληρότητα, πλούτο και ευτυχία; Μήπως κάποτε νοιώθουν κενό και φτώχεια, που προσπαθούν με ποικίλους τρόπους, διεξόδους και συμπεριφορές να συγκαλύψουν;
Συχνά, όταν βλέπουμε νέους να καταφεύγουν στα ναρκωτικά, αναρωτιόμαστε: Άραγε, τί βρίσκουν εκεί; Πώς νοιώθουν όταν παίρνουν τη δόση τους; Θα ήταν πιο σωστό να αναρωτηθούμε πώς νοιώθουν όταν δεν την παίρνουν. Τί δεν βρίσκουν και στρέφονται στα ναρκωτικά. Ποιά είναι η ζωή τους όταν δεν βρίσκονται σε φυγή, στην απατηλή φυγή των ουσιών. Από πού έχουν τόση ανάγκη να αποδράσουν. Συμβουλεύουν οι ψυχολόγοι τους γονείς πως ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να προφυλάξουν τα παιδιά τους από τα ναρκωτικά, από το αλκοόλ, από τις κακές παρέες, από τις παρανοϊκές ιδέες και τις δήθεν πνευματικές σέκτες, από ό,τι, τέλος πάντων, θεωρείται εξαρτησιογόνο, είναι ένας: Να τους προσφέρουν μια οικογένεια ευτυχισμένη, μια στέγη ανάπαυσης και ασφάλειας, ένα καταφύγιο, μια φωλιά που θα επιθυμούν να επιστρέφουν όταν η ζωή εκεί έξω στο σχολείο, στους δρόμους, στις ομάδες, στον κόσμο, γίνεται δύσκολη.
Να είσαι πατέρας σημαίνει να είσαι παρών στη ζωή των παιδιών σου, να τους εμπνέεις σταθερότητα και ασφάλεια, όπως πανταχού παρών είναι και ο Θεός στη ζωή των ανθρώπων. Κάθε παιδί στην καρδιά του ψάχνει κάτι θετικό και στιβαρό, κάτι ασφαλές και ανδροπρεπές για να στηριχτεί. Αναζητεί ολόθυμα την πατρική ασφάλεια. Και όταν δεν τη βρίσκει και ζει το κενό της απουσίας της απογοητεύεται, επαναστατεί, δεν ικανοποιείται με τίποτα. Δυσκολεύεται κανείς να ανακαλύψει το αίτιο μιας τέτοιας συμπεριφοράς των παιδιών, διότι μένει στην εικόνα της κακής τους συνήθειας, στην επιφάνεια που φαίνεται, και δεν αντιλαμβάνεται το βάρος του προβλήματος. Παλαιότερα, πίσω από ένα προβληματικό παιδί πίστευαν ότι υπάρχει μια λάθος μάννα. Σήμερα οι επιστήμονες συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι πίσω από το προβληματικό παιδί υπάρχει ένας απών και κατά συνέπεια λάθος πατέρας.
Στην εποχή μας, τις τελευταίες δεκαετίες, οι αλλαγές στο οικογενειακό πλαίσιο – με τη δυναμική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, τα ευέλικτα ωράρια και τις γονικές άδειες και για τους δύο γονείς – έχουν κατά πολύ διαφοροποιήσει τον τρόπο που οι άνδρες αντιλαμβάνονται και ασκούν τον πατρικό τους ρόλο. Είναι πρωταγωνιστές πια στην καθημερινότητα του σπιτιού, μπορούν να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην οικογένεια, να συμμετέχουν πιο ενεργά στη φροντίδα, την εξέλιξη και την κοινωνικοποίηση των παιδιών, συντελώντας έτσι καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Και αυτό είναι παρήγορο. Αποτρέπει εκείνη τη δυσάρεστη αίσθηση της απουσίας του πατέρα, που μας μεταφέρει τόσο εύστοχα η γνωστή ιστορία, που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο: Σε έκθεση με θέμα «τί θα ήθελα να γίνω» ένας μαθητής δημοτικού απάντησε «βοήθησέ με, Θεέ μου, να γίνω μια τηλεόραση, για να έχω τον δικό μου χώρο στο σπίτι, την οικογένεια ολόγυρά μου να με ακούει, και κυρίως την παρέα του πατέρα μου ακόμα και όταν γυρίζει κουρασμένος από τη δουλειά του, ακόμα και όταν κανείς δεν τολμά να του μιλήσει. Να νοιώθω ότι αφήνει τα πάντα, όχι μόνο για να είναι δίπλα μου, αλλά και για να με ακούει προσεκτικά. Ζητάω κάτι μεγάλο, Θεέ μου;» Βούρκωσε διαβάζοντας την έκθεση η δασκάλα. Την βλέπει έτσι ο άντρας της και ρωτάει τί συμβαίνει. Εκείνη του δίνει να διαβάσει την έκθεση. «Τί κρίμα, το παιδί δεν το προσέχουν», σχολιάζει εκείνος. Και η δασκάλα τον αποστομώνει λέγοντάς του: «Και όμως, η έκθεση είναι του γιου μας…»
Να είσαι πατέρας σημαίνει όχι μόνο να προσφέρεις τη δυναμική παρουσία σου στην οικογένεια, αλλά και να παιδαγωγείς, αφού ως πατέρας αξίζεις όσο εκατό παιδαγωγοί μαζί, σύμφωνα με κάποιον ινδό νομοθέτη. «Ου γαρ το σπείραι ποιεί πατέρα μόνον, αλλά το παιδεύσαι καλώς.» Πώς, όμως, να παιδαγωγήσεις αν δεν έχεις τη δυνατότητα; Γι’ αυτό και ο καθηγητής ψυχολογίας και κοινωνικής παιδαγωγικής Λεό Μπουσκάλια συμβουλεύει τον πατέρα ως εξής: «Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να κάνεις τον εαυτό σου τον σπουδαιότερο, τον πιο θαυμάσιο, τον πιο αξιαγάπητο άνθρωπο του κόσμου, γιατί αυτό θα δώσεις στα παιδιά σου».
Αναρωτηθήκαμε, άραγε, εμείς αν παιδαγωγούμε σωστά τα παιδιά μας; Μήπως από την τρυφερή παιδική τους ηλικία τους προσφέρουμε σαθρά πρότυπα, ψευδαισθήσεις, αρρωστημένες φιλοδοξίες, ζήλειες, κακίες, ανταγωνισμούς; Μήπως, κάποιες φορές, τον ρόλο μας ως παιδαγωγών τον παραχωρούμε σε πρόσωπα ακατάλληλα, που κυριολεκτικά εισβάλλουν στο σπίτι μας μέσα από την οθόνη της τηλεόρασης ή του υπολογιστή, και προβάλλουν ό,τι βίαιο, αντιαισθητικό, ανόητο και χυδαίο, και επιβάλλουν νέα ήθη και επηρεάζουν αρνητικά την ψυχολογία των παιδιών μας, μαθαίνοντάς τους πώς να μιλούν, πώς να φέρονται, πώς να ντύνονται, πώς να διασκεδάζουν, ποιές να είναι οι σχέσεις τους με το άλλο φύλο, ακόμη και πώς να σκοτώνουν. Και εμείς τί κάνουμε; Μήπως, τις περισσότερες φορές, εφησυχάζουμε, αν δεν αδιαφορούμε, στη χειρότερη περίπτωση; Ή μήπως προσπαθούμε να θωρακίσουμε τα παιδιά μας με βαρετά κηρύγματα και με λόγια που δεν πείθουν;
Είναι όντως παράξενη η εποχή μας. Έχουμε τα παιδιά μας στο σπίτι, νομίζουμε ότι διαβάζουν στο δωμάτιό τους, κι όμως, η ζωή τους, πολλές φορές, διαδραματίζεται μακριά μας. Κινούνται αλλού μέσω του διαδικτύου, ταξιδεύουν σε δρόμους ανεξέλεγκτους, σε απόμακρα σημεία της γης, σε παράνομα κέντρα, σε δυσπρόσιτα λημέρια. Αγωνιούμε όταν το αντιλαμβανόμαστε. Αναρωτιόμαστε τί να πράξουμε. Να διακόψουμε τη σύνδεση με το διαδίκτυο; Η αποτελεσματική λύση είναι άλλη. Να αντιπροσφέρουμε στα παιδιά μας σύνδεση άλλου τύπου, λογική άλλης συχνότητας, παιδεία και νουθεσία Κυρίου. Όχι, όμως, με κήρυγμα που εκνευρίζει.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη από μετάγγιση εμπειρίας, παραδείγματος, βιώματος. Θέλουμε να διδάξουμε ταπείνωση στα παιδιά μας. Μας έχουν, όμως, δει να υποχωρούμε; να ζητάμε συγγνώμη; να χάνουμε το δίκιο μας και να μην αντιμιλάμε; να αντέχουμε στον πόνο χωρίς να διαμαρτυρόμαστε; Μας έχουν δει, όταν αποτυγχάνουμε, να το παίρνουμε σαν αφορμή για να πλησιάσουμε περισσότερο τον Θεό; Έχουμε φροντίσει το σπίτι μας να δίνει την αίσθηση της Θεϊκής παρουσίας; Μας έχουν δει να προσευχόμαστε και να λύνουμε τα προβλήματά μας; Αντί να προτρέπουμε τα παιδιά μας να κοινωνούν, ας τους δώσουμε την εμπειρία της δικής μας θείας αλλοίωσης από το μυστήριο.
Δυστυχώς, είμαστε σπάταλοι σε συμβουλές, πτωχοί, όμως, σε βίωμα. Δυστυχώς, παροργίζουμε με κηρύγματα και πιέσεις ποικίλες τα παιδιά μας. Τα κουράζουμε με τις παρατηρήσεις μας. Μιλάμε πολύ στα παιδιά για το Θεό, ενώ θα έπρεπε να μιλάμε πολύ στο Θεό για τα παιδιά μας. Γιατί η ανάγκη είναι επιτακτική: ή τα παιδιά μας να τα παρουσιάσουμε αγίους ενώπιον του Θεού, ή τα γόνατά μας ματωμένα από τις μετάνοιες. Ας είμαστε βέβαιοι πως ό,τι δεν πετυχαίνουμε με τις φυσικές μας δυνάμεις, το κατορθώνουμε με την προσευχή.
Κάνε το σπίτι σου εκκλησία, συμβουλεύουν οι Πατέρες, με όλα τα χαρακτηριστικά της Μεγάλης Εκκλησίας, να είναι δηλαδή μία, αγία, καθολική και αποστολική. Κυρίως, όμως, επωμίσου την ευθύνη για την καλλιέργεια της ενότητας στο σπίτι σου. Πώς; Μέσα από τη διαδικασία της αγάπης. Πες λόγια αγάπης στη γυναίκα σου, μην της μιλάς με πεζό τρόπο, αλλά με φιλοφρονήσεις και τιμή. Με αγάπη πολλή να την εγκωμιάζεις. Το καλύτερο, άλλωστε, δώρο στα παιδιά σου είναι να αγαπάς τη μητέρα τους. Γνώριζε ότι ένα ζευγάρι που ζει μια αυθεντική αγάπη, ό,τι και να πει στα παιδιά θα έχει απήχηση. Και περισσότερη, βέβαια, απήχηση θα έχει αυτό που δε θα πει με λόγια, αλλά που θα πράξει. Αποτυγχάνουμε στην αγάπη, γι’ αυτό τα λόγια μας δεν πείθουν πια, γι’ αυτό οι παιδαγωγικές μέθοδοι δεν αποδίδουν, γι’ αυτό οι ποικίλες πρακτικές που χρησιμοποιούνται αποδεικνύονται ανεπαρκείς, γι’ αυτό φεύγουν τα παιδιά από κοντά μας, γι’ αυτό αναζητούν την ευτυχία τους σε άλλα στέκια μακριά από το σπίτι τους.
Η λύση είναι απλή και βρίσκεται στο άθλημα της αγάπης. Όταν οι γονείς αγαπιούνται πραγματικά, όταν αλληλοπροσφέρονται χωρίς να διεκδικούν, όταν αγαπούν χωρίς να περιμένουν ανταπόδοση στην αγάπη τους, τότε πείθουν, τότε συσπειρώνουν τα παιδιά κοντά τους, τότε μπορούν να ενσταλάξουν στην ψυχή τους ό,τι ωραίο και υψηλό. Τότε κάθε μέρα στο σπίτι είναι γιορτή, καθώς εκεί βρίσκουν το πιο ευτυχισμένο καταφύγιο.
Και κάτι ακόμη· να είσαι πατέρας σημαίνει να θυσιάζεσαι, να πονάς, να υποφέρεις για το παιδί σου. Να ξέρεις ότι η χαρά και ο πόνος έχουν την ίδια ρίζα. Πόνο δοκίμασε και ο Θεός Πατέρας όταν ο Υιός του ως άνθρωπος γεννήθηκε στη γη μας, και αντάλλαξε την αγάπη και τη λατρεία των αγγέλων με το μίσος των αμαρτωλών, τη δόξα και τη μακαριότητα του ουρανού με το μονοπάτι του θανάτου. Αλλά και την ώρα της Σταύρωσης του Ιησού ο πόνος του Θεού Πατέρα υπήρξε απροσμέτρητος.
Να είσαι πατέρας σημαίνει να αντιγράφεις στη ζωή σου, στο μέτρο του δυνατού, τη θυσιαστική αγάπη του Θεού, να μιμείσαι τον σπλαγχνικό πατέρα του ασώτου. Να είσαι άρχοντας αγάπης, όπως Εκείνος. Δεν νοιάζεται για τον εαυτό του, αλλά για να σώσει το παιδί του. Δεν ενδιαφέρεται για τα σχόλια του κόσμου, αν θα χάσει το κύρος του, αν θα θεωρηθεί αποτυχημένος. Η αγάπη του απλώνεται πιο μακριά από ό,τι μπορεί να φθάσει η κρίση του κόσμου και η ανταρσία του άσωτου υιού του. Δεν διδάσκει με λόγια, δεν χρησιμοποιεί επιχειρήματα, δεν πιέζει και δεν αμύνεται στενόκαρδα. Συντροφεύει μόνο με την αγάπη το παιδί του. Μπορεί να υποφέρει ο ίδιος μυστικά στο σταυρό της υπομονής, δεν στερεί, όμως, την ελευθερία από το παιδί του. Το βλέπει να πορεύεται εκεί που μυρίζει φθορά και θάνατο, αλλά δεν απειλεί και δεν εξανίσταται.
Οφείλουμε όλοι να μαθητεύσουμε στη συμπεριφορά εκείνου του πατέρα. Να εργαζόμαστε με σιωπή παρά με λόγια, με ταπείνωση παρά με ελεγκτική διάθεση, κυρίως, όμως, με μια ακαταμάχητη ευσπλαχνία. Ιδού ο βασικός άξονας, που προσδιορίζει τον τρόπο να πλησιάζουμε τα παιδιά μας, όταν μας δυσκολεύουν ή όταν εκτρέπονται, μεθοδεύοντας έτσι την επιστροφή τους στην αγκαλιά μας.
Αδελφοί μου, σας τίμησε ο Θεός να είστε πατέρες, και ίσως δεν υποψιάζεστε την ευλογία. Κρατάτε στην αγκαλιά σας την πολύτιμη παρακαταθήκη Του, και ίσως δεν συγκλονίζεστε για το ύψιστο δώρο. Αφήστε την ευγνωμοσύνη σας να πλημμυρίσει την ύπαρξή σας για την παρουσία αυτών των παιδιών που σας εμπιστεύθηκε ο Θεός, και που γεμίζουν με χαρά το σπίτι σας. Δείτε στα πρόσωπά τους τις ζωντανές εικόνες Εκείνου, και ανάλογα ρυθμίστε τη στάση σας απέναντί τους. Φερθείτε στα παιδιά σας με σεβασμό, μιλήστε τα με εκτίμηση και ειλικρίνεια, αντιμετωπίστε τα με μεγάλη επιείκεια, αγκαλιάστε τα με απέραντη αγάπη. Και ταπεινά ζητείτε από τον Επουράνιο Πατέρα όλων μας να αναπληρώνει με τη χάρη Του τις ελλείψεις σας, να κατευθύνει τα βήματα και τις σκέψεις σας, να τροφοδοτεί την ψυχή σας με το θείο Του έλεος. Αφήστε να συστέλλεται μέσα σας ο εαυτός σας, για να ανασταίνεται και να ακτινοβολεί στην ψυχή σας ο Θεός. Έχετε τη διάθεση, έχετε και τα εφόδια. Μπορείτε να συμβάλλετε καθοριστικά στην ευτυχία του σπιτιού σας. Και, όπως θα έλεγε λογοτεχνικά κάποιος στοχαστής, «Έχετε τα πινέλα, έχετε και τα χρώματα. Ζωγραφίστε, λοιπόν, τον Παράδεισο και μπείτε μέσα και εσείς και η οικογένειά σας!»
