Ολοκλήρωση Συνεδρίου: ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Την Κυριακή, 14 Μαΐου 2023 ολοκληρώθηκαν, με την πρωινή θεία λειτουργία, οι εργασίες του συνεδρίου
ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
που διοργανώθηκε από το τμήμα Προτεσταντικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Μύνστερ (Γερμανία), σε συνεργασία με το Cluster of Excellence «Πολιτική και Θρησκεία» του ίδιου Πανεπιστημίου και την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου. Στη θεία λειτουργία χοροστάτησε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος.

Το Συνέδριο άρχισε την Πέμπτη, 11 Μαΐου, με τους καθιερωμένους χαιρετισμούς. Το θέμα του Συνεδρίου παρουσίασε εν συντομία ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, Δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης. Στο χαιρετισμό του συνέδεσε την τρέχουσα εκδήλωση με την προηγούμενη που διοργανώθηκε από τα ίδια ιδρύματα για παρόμοια θέματα το 2020 και παρουσίασε τον δημοσιευμένο τόμο των πρακτικών του προηγούμενου συνεδρίου. Στον χαιρετισμό του, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Ιγνάτιος υπενθύμισε ότι σε ένα ολοένα και πιο πλουραλιστικό περιβάλλον η Ορθόδοξη Εκκλησία και θεολογία καλούνται να προβληματιστούν πάνω στους πυλώνες της πίστεως, κάνοντας έναν έντιμο, γόνιμο και χωρίς αγκυλώσεις διάλογο με τον σύγχρονο κόσμο, καταρρίπτοντας τη θεωρία της ασυμβατότητας της Ορθοδοξίας με τη νεωτερικότητα. Εκ μέρους του Πανεπιστημίου του Μύνστερ, ο καθηγητής Hans-Peter Grosshans τόνισε τη σημασία της μελέτης της αλληλεπίδρασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τον σύγχρονο κόσμο και τη σημασία της για τον Οικουμενικό διάλογο μεταξύ των διαφόρων χριστιανικών δογμάτων, εστιάζοντας στη σχέση της ατομικότητας με την εκκλησιαστική κοινότητα.

Στην κεντρική διάλεξη που ακολούθησε, ο José Casanova (ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Georgetown, ΗΠΑ) μίλησε για τους στενούς δεσμούς μεταξύ της ατομικότητας και της κοινότητας και τους τρόπους με τους οποίους καθεμία από αυτές τις έννοιες διαμορφώνει την άλλη σε διάφορα περιβάλλοντα, όπως για παράδειγμα στις χριστιανικές παραδόσεις, στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση ή στην εκκοσμικευμένη κοινωνία των Η.Π.Α. Επεσήμανε ότι το άτομο ολοκληρώνεται πάντα μέσα σε ένα δίκτυο σχέσεων στην κοινότητα και τελείωσε την ομιλία του παρουσιάζοντας το μοντέλο της Ουκρανίας, όπου οι διάφορες εκκλησίες έχουν βρει τρόπους να συνυπάρχουν μέσα στην εκκοσμικευμένη κοινωνία σε μια βάση εθελούσιας συμμετοχής με κύριο στοιχείο τον αμοιβαίο σεβασμό, αντανακλώντας, με αυτόν τον τρόπο, μια διαδικασία αποδοχής των δημοκρατικών αξιών όπως το δικαίωμα του ατόμου να επιλέγει τις πεποιθήσεις του, σε πλήρη αντίθεση με το μοντέλο των θρησκευτικών δομών που επιβάλλονται από το κράτος στη γειτονική Ρωσία.

Τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου, η πρώτη συνεδρία της ημέρας με συντονίστρια την Δρ. Βασιλική Γιακουμάκη (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) ήταν αφιερωμένη στις έννοιες της ατομικότητας και της κοινότητας στα βιβλικά κείμενα. Ο καθηγητής Χρήστος Καρακόλης (Πανεπιστήμιο Αθηνών) επικεντρώθηκε στην παραβολή του Καλού Ποιμένα, όπως παρουσιάζεται στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο. Αναφέρθηκε τόσο στην οριζόντια έννοια της κοινότητας (σχέση μεταξύ των μελών) όσο και στην κάθετη (σχέση με τον ηγέτη), όπου συνδυάζονται η ενότητα και η ατομικότητα, επισημαίνοντας ότι η σχέση μεταξύ ατομικότητας και συλλογικότητας στους σύγχρονους Ορθοδόξους συσκοτίζεται από την εντύπωση ότι τέτοια ζητήματα είχαν επιλυθεί σε κάποιο χρυσό αιώνα του παρελθόντος. Η καθηγήτρια Αικατερίνη Τσαλαμπούνη (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), με τη σειρά της, τόνισε πως αν και η Ορθόδοξη θεολογία σταδιακά απομακρύνθηκε από τις βιβλικές σπουδές σε παλαιότερες εποχές, τις τελευταίες δεκαετίες η βιβλική επιστήμη έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο και κατάφερε να ξεπεράσει τη διχοτόμηση μεταξύ ατομικισμού και κοινότητας στον πρώιμο Χριστιανισμό· οι νέες προσεγγίσεις είναι σίγουρα πιο εκλεπτυσμένες και λαμβάνουν υπόψη και τη συμβολή άλλων επιστημών.

Η τρίτη συνεδρία επικεντρώθηκε στα κοινά σημεία μεταξύ της ορθόδοξης και της προτεσταντικής σκέψης. Ο καθηγητής Hans-Peter Grosshans (Πανεπιστήμιο Μύνστερ) μίλησε εκτενώς για τη θέση του ατόμου στο επίσημο κείμενο του Οικουμενικού Πατριαρχείου «Υπέρ της του κόσμου ζωής», συζητώντας την εικόνα της εκκλησίας ως σώματος του Χριστού, αλλά και ως «μητέρας» όλων των πιστών, όπως προτείνεται από τους μεταρρυθμιστές Λούθηρο και Καλβίνο, με όλες τις διαφορετικές αποχρώσεις που μπορούν να περιέχουν αυτές οι εικόνες. «Η εκκοσμίκευση», κατέληξε ο καθηγητής Grosshans, «δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η πίστη και η θρησκεία εξαφανίζονται, αλλά μάλλον ότι αλλάζουν». Ο Γεώργιος Βλαντής, MTh (Συμβούλιο Χριστιανικών Εκκλησιών στη Βαυαρία, και Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών), παρουσίασε το χάσμα που συχνά παρατηρείται μεταξύ της ιεράς Συνόδου και του εκκλησιαστικού σώματος, των ιερέων και των λαϊκών, επισημαίνοντας τα διάφορα προβλήματα που πηγάζουν από αυτό το διάκενο στην πραγματική ζωή της Εκκλησίας, και τα οποία τις περισσότερες φορές αγνοούνται ή παραμελούνται εντελώς.

Η τετάρτη συνεδρία ξεκίνησε με την παρουσίαση του Δρ. Ionut Biliuta (Ινστιτούτο Gh. Sincai, Ρουμανία) σχετικά με την υποδοχή των Ουκρανών προσφύγων του τρέχοντος πολέμου στη Ρουμανία και τις αντιδράσεις απέναντι στον πόλεμο και την ανθρωπιστική καταστροφή στο επίπεδο τόσο της ανώτερης ιεραρχίας όσο και των απλών ιερέων και λαϊκών, αναδεικνύοντας τόσο τις αντιδράσεις αλληλεγγύης του κατώτερου επιπέδου όσο και το «παιχνίδι των ισορροπιών» του ανώτερου, υπενθυμίζοντας επίσης τους στενούς δεσμούς του ανώτερου κλήρου με τη μυστική αστυνομία κατά τους κομμουνιστικούς χρόνους τόσο στη Ρουμανία όσο και Ρωσία. Ο καθηγητής Δημήτριος Μόσχος (Πανεπιστήμιο Αθηνών) μίλησε για τον ζηλωτισμό στα βυζαντινά χρόνια και τη σύγχρονη «αναβίωσή» του, επισημαίνοντας ότι η σύγχρονη προσέγγιση ελάχιστη σχέση έχει με την αρχαία αντίστοιχη και αντίθετα χρησιμοποιεί απλώς την νομιμοφροσύνη ως πρόσχημα για την εξάλειψη όλων των θρησκευτικά «άλλων», είτε αυτοί προέρχονται από διαφορετικές ομολογίες, από διαφορετικά θρησκεύματα είτε είναι απλά εκκοσμικευμένοι. Στην τελευταία παρουσίαση της ημέρας, ο Δρ. Θεόφιλος Αμπατζίδης (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών) μίλησε για τις έννοιες του προσώπου και της υπόστασης, την εξέλιξή τους στο χρόνο, τις διαφορές τους από άποψη θεολογίας και ανθρωπολογίας και την ανάπτυξη της «θεολογίας του προσώπου» τις τελευταίες δεκαετίες, επιβεβαιώνοντας ότι η ιδιότητα  του εξατομικευμένου υποκειμένου αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη του προσώπου.

Το Σάββατο 13 Μαΐου, στην πέμπτη συνεδρία με συντονιστή τον καθηγητή Frank Lütze (Πανεπιστήμιο Λειψίας), ο Δρ. Νικόλαος Ασπρούλης (Αναπληρωτής Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών) μίλησε για τα κοινά σημεία και τις διαφορές ανάμεσα στον εαυτό και το πρόσωπο, τονίζοντας τις διαφορές στην οντολογία του προσώπου και του ατομικού υποκειμένου και παρουσιάζοντας τα πρότυπα που αναπτύχθηκαν σε Ανατολή και Δύση, διερευνώντας τη δυνατότητα υπέρβασης των στείρων διχοτομιών προς μια νέα κατανόηση του ανθρώπινου όντος. Ο ψυχίατρος π. Βασίλειος Θερμός (Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών) επεσήμανε τις ομοιότητες μεταξύ των χρόνων του Χριστού και του σύγχρονου κόσμου, αλλά και την προβληματική σχέση της Εκκλησίας (ιδιαίτερα στο ελληνικό πλαίσιο) με τη νεωτερικότητα και την κοινωνία των πολιτών, καθώς και το χάσμα που συχνά παρατηρείται ανάμεσα στο λόγο και τα έργα του εκκλησιαστικού κόσμου, όπου η συνοδικότητα αναφέρεται συχνά, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί κενό γράμμα.

Στην έκτη συνεδρία με συντονιστή τον Νικόλαο Ασπρούλη (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών) η καθηγήτρια Regina Elsner (Πανεπιστήμιο Μύνστερ) μίλησε για τις έννοιες της κοινότητας και του ατόμου στη ρωσική Ορθοδοξία, τονίζοντας τις διαφορετικές φάσεις προσεγγίσεων που έχουν λάβει χώρα κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, μέσα στους οποίους παρατηρήθηκε η ρωσική θρησκευτική αναγέννηση η οποία όμως κατέληξε σε στείρο εθνικισμό που απαρνήθηκε ακόμη και πολλά από τα ίδια της τα επιτεύγματα ως μολυσμένα από τη δυτική σκέψη. Μιλώντας για ένα σχετικό θέμα, ο καθηγητής Marko Vekovic (Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου) μίλησε ως πολιτικός επιστήμονας για την επιρροή της Εκκλησίας στη διαδικασία εκδημοκρατισμού σε τρεις χώρες (Ελλάδα, Σερβία και Ρωσία), είτε με θετικό είτε με αρνητικό πρόσημο, τονίζοντας το γεγονός ότι πολλά πράγματα αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, τις εξωτερικές συνθήκες και το σημείο απ’ όπου παρατηρούνται. Στο τέλος της συνεδρίας, ο καθηγητής Hans-Peter Grosshans και ο Δρ. Νικόλαος Ασπρούλης παρουσίασαν το εν εξελίξει ευρωπαϊκό πρόγραμμα Resilience (Religious Infrastructure) και ειδικότερα την υποενότητα Trans-National Access για τη διευκόλυνση της κινητικότητας ερευνητών μεταξύ διαφορετικών χωρών.

Η έβδομη συνεδρία, με συντονιστή τον Δρ. Dietmar Schon, Δομηνικανό ιερέα (Ινστιτούτο για τις Ανατολικές Εκκλησίες, Ρέγκενσμπουργκ, Γερμανία) ξεκίνησε με τη Δρ. Lydia Lozova (Πανεπιστήμιο Έξετερ, Ηνωμένο Βασίλειο) η οποία μίλησε για τον αντίκτυπο του επίσημου κειμένου του Οικουμενικού Πατριαρχείου «Υπέρ της του κόσμου ζωής» στη διαδικασία εκδημοκρατισμού της Ουκρανίας, επισημαίνοντας τις ομοιότητες αυτού του κειμένου με τις διαδηλώσεις του Ευρω-Μαϊντάν και την κοινή αναφορά τους στην έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, παρουσιάζοντας επίσης την αποδοχή του κειμένου αυτού από την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) αλλά και τις επιπλοκές που η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει επισυσσωρεύσει ως προς αυτήν την αποδοχή. Ο καθηγητής Assaad Elias Kattan (Πανεπιστήμιο Μύνστερ) παρουσίασε την κατάσταση των χριστιανικών κοινοτήτων στη Μέση Ανατολή, εστιάζοντας στις διαδικασίες ουσιαστικοποίησης ή εξωτικοποίησης των Χριστιανών, συζητώντας τις έννοιες και τα αφηγήματα που έχουν αναπτυχθεί από αυτές τις κοινότητες, οι οποίες εξακολουθούν να αιωρούνται μεταξύ του καθεστώτος προστασίας βάσει του μουσουλμανικού νόμου και της πλήρους ένταξης τους στις τοπικά αναπτυσσόμενες κοινωνίες των πολιτών.

Η όγδοη συνεδρία, με συντονιστή τον καθηγητή Hans-Peter Grosshans (Πανεπιστήμιο Μύνστερ) ξεκίνησε με την παρουσίαση της Elisabeth Gräb-Schmidt (Πανεπιστήμιο Τύμπινγκεν), η οποία προσέγγισε το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας σε μια κοσμική κοινωνία από θεολογική άποψη, συζητώντας τις διαφορές μεταξύ ανεκτικότητας και ελευθερίας, την αλληλεπίδραση μεταξύ της ατομικής ελευθερίας συνείδησης και της προσήλωσης σε πεποιθήσεις ως μέρος της θρησκευτικής ελευθερίας και τέλος τη διαφορά ανάμεσα στον διαχωρισμό και την ανεξαρτησία στην πολιτική και την ηθική αλλά και στην σχέση της εξουσίας με τη θρησκεία. Η καθηγήτρια Katharina Kunter (Πανεπιστήμιο Ελσίνκι) μίλησε για την απρόθυμη αποδοχή της έννοιας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις προτεσταντικές εκκλησίες και τον τρόπο με τον οποίο αυτή η αποδοχή διαμορφώθηκε τελικά από τα σημαντικά γεγονότα του 20ου αιώνα, όπως αρχικά οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και τα πολλαπλά τραύματα που προκάλεσαν και αργότερα η σταδιακή ενοποίηση της Ευρώπης, αναδεικνύοντας αυτές τις αλλαγές με παράδειγμα από το χώρο των καλών τεχνών στις προτεσταντικές περιοχές. Μιλώντας τελευταίος, ο Δρ Παντελής Καλαϊτζίδης (Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) επεσήμανε το γεγονός ότι παρά τη συνηθισμένη ρητορική, ο ορθόδοξος κόσμος είναι πλούσιος σε περιπτώσεις όπου η ατομική δράση γίνεται αποδεκτή ακόμη και όταν έρχεται σε αντίθεση με τα κοινοτικά πρότυπα, και αναφέρθηκε σε περιπτώσεις όπως το κάλεσμα του Χριστού στους μαθητές του ή η μεταστροφή του Παύλου στον δρόμο προς τη Δαμασκό, η περίπτωση των δια Χριστόν σαλών και ιδιαίτερα της πρόσφατα αγιοκαταταχθείσης αγίας Μαρίας Σκόμπτσοβα, κλείνοντας με την υποστήριξη που προσέφερε ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, παρά την αποδοκιμασία και την αντίδραση της ίδιας της εκεί Ελληνορθόδοξης κοινότητας.

Η πλήρης βιντεοσκόπηση του Συνεδρίου είναι διαθέσιμη στις διευθύνσεις

Πέμπτη, 11 Μαΐου: https://www.youtube.com/watch?v=_1juFEXNx94
Παρασκευή, 12 Μαΐου: https://www.youtube.com/watch?v=-Uihk1QA7HA .
Σάββατο, 13 Μαΐου: https://www.youtube.com/watch?v=_owwo-NRlTk (πρωινή συνεδρία)
και https://www.youtube.com/watch?v =DRfAQl6WHZI (απογευματινή συνεδρία).

Περισσότερες φωτογραφίες δείτε στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας

Τα πρακτικά του Συνεδρίου αναμένεται να εκδοθούν προσεχώς σε βιβλίο.