Με την βράβευση του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του ΕΚΠΑ και Ακαδημαϊκού Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη και την αναγόρευση του σε Εταίρο και Επίτιμο Μέλος της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, ολοκληρώθηκε το Συνέδριο προς τιμήν του, που πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Κέντρο «Θεσσαλία» στα Μελισσάτικα του Βόλου την Παρασκευή 3 και το Σάββατο 4 Νοεμβρίου 2023. Το Συνέδριο είχε ως θέμα «Πολιτισμική γεωγραφία στους Νεώτερους χρόνους: Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Εθνικισμός και Ορθόδοξη Εκκλησία» και επιχείρησε να προβεί σε μια επιστημονική αποτίμηση του έργου και της ερευνητικής συμβολής του τιμωμένου Καθηγητή.
Στην πρώτη συνεδρία, με προεδρεύοντα τον Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, οι εργασίες του Συνεδρίου άρχισαν με την εισήγηση της Γκόντα Βαν Στεν (Διευθύντριας του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών, King’s College, Λονδίνο) που ανέλυσε τη συμβολή του Πασχάλη Κιτρομηλίδη στη σπουδή του Νέου Ελληνισμού, δίνοντας έμφαση στα σημαντικά βήματα της σταδιοδρομίας του και στα πρόσφατα βιβλία του, όπως και στις σημαντικές διακρίσεις με τις οποίες έχει τιμηθεί. Στη συνέχεια, ο Βασίλης Κ. Γούναρης (Καθηγητής Ιστορίας Νεωτέρων Χρόνων, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ) τόνισε την συνεισφορά του Πασχάλη Κιτρομηλίδη στην κατανόηση των Βαλκανίων, όπως διαμορφώθηκαν μετά τον 17ο αιώνα, εντοπίζοντας τις παραμέτρους διαμόρφωσης της βαλκανικής σκέψης και της νοοτροπίας, σε σχέση τόσο με την Ορθόδοξη πίστη όσο και με την πρόκληση του δυτικού εκσυγχρονισμού. Στην επόμενη συνεδρία, με προεδρεύουσα τη Βασιλική Γιακουμάκη (Επικ. Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), ο Δημήτρης Μόσχος (Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ) εξήγησε πώς ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, επεκτείνοντας την έρευνα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, συνέβαλε σε μια πληρέστερη εξιστόρηση της νεότερης ιστορίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας αλλά και του Χριστιανισμού γενικότερα. Στη συνέχεια, ο Θανάσης Ν. Παπαθανάσιου (Αναπληρωτής Καθηγητής Ιεραποστολικής, Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας, Αρχισυντάκτης του περιοδικού «Σύναξη») σκιαγράφησε την οπτική του Πασχάλη Κιτρομηλίδη ως πηγή έμπνευσης, μέσα από προσωπικές εμπειρίες και συναντήσεις, για την πραγμάτωση της χριστιανικής διαπολιτισμικότητας, την οποία αξιώνει τόσο η φύση όσο και η αποστολή της Εκκλησίας.
Στην πρώτη πρωινή συνεδρία του Σαββάτου, με προεδρεύοντα τον Jordan Jorgji (Αναπληρωτή Κοσμήτορα της σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών, Μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Fan S. Noli, Κορυτσά, Αλβανία), ο Πέτρος Παπαπολυβίου (Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, και Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου), μίλησε σχετικά με τις μελέτες του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη για την ιστορίας της Κύπρου μέχρι την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960), αναλύοντας τόσο τις σχέσεις της Κύπρου με την Αθήνα και τις μεγάλες δυνάμεις, όσο και την επίδραση των οικογενειακών καταβολών του τιμώμενου καθηγητή στο ιστοριογραφικό του έργο. Στον ίδιο άξονα κινήθηκε και ο Ιωάννης Δ. Στεφανίδης (Καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας, Νομική Σχολή ΑΠΘ), που ανέλυσε την τόλμη του Πασχάλη Κιτρομηλίδη να προτείνει μια εναλλακτική θεώρηση στις προσεγγίσεις του Κυπριακού, εισάγοντας ως νέα στοιχεία τον ρόλο των ιδεών, τη σημασία του εθνικισμού και την κατανόηση των δυναμικών που αναπτύχθηκαν εντός και εκτός της Κύπρου. Στη συνέχεια, η Αικατερίνη Μπούρα (Δρ. Ιστορίας, Πρέσβυς ε.τ.) μίλησε για την παρουσία του τιμώμενου καθηγητή στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, παρουσιάζοντας τόσο τις απαρχές και την παλαιότερη ιστορία του Κέντρου, από την εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής, όσο και τα σημαντικά βήματα συστηματικοποίησης που πραγματοποιήθηκαν επί διευθύνσεως του Πασχάλη Κιτρομηλίδη. Στην επόμενη συνεδρία, με προεδρεύουσα την Ιωάννα Λαλιώτου (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), ο Νίκος Κουρεμένος (Δρ. Κοπτικών Σπουδών, Επιστημονικός συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) μίλησε με θέμα την Ορθόδοξη Κοινοπολιτεία, μια έννοια που ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης χρησιμοποίησε για την επικράτεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου στα Οθωμανικά χρόνια, όσο και για τον πειρασμό του εθνικισμού κατά στον 19ο αιώνα αλλά και την εκ νέου στροφή του Πατριαρχείου προς την οικουμενικότητα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στη συνέχεια, ο Γιάννης Καρράς (Αναπληρωτής Kαθηγητής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) ανέλυσε τις σχέσεις Ορθοδοξίας, Διαφωτισμού και Αυτοκρατορίας στο έργο του Πασχάλη Κιτρομηλίδη, με τον τρόπο που κατανοούνται ως συνέχεια του Βυζαντίου αλλά και μέσα από τις παρεμβάσεις της Ρωσικής αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια τους τελευταίους αιώνες. Κλείνοντας τις πρωινές συνεδρίες, ο Νίκος Αλιβιζάτος (Ομότιμος Καθηγητής, Νομική Σχολή ΕΚΠΑ) πραγματοποίησε παρέμβαση, επιχειρώντας να απαντήσει στους προβληματισμούς του Πασχάλη Κιτρομηλίδη για την σχέση ανάμεσα στην ιδεολογική σκλήρυνση της κοινωνίας και των ελίτ αφενός και τη θέσπιση φιλελευθέρων συνταγμάτων αφετέρου κατά τον 19ο αιώνα.
Η πρώτη απογευματινή συνεδρία, με προεδρεύοντα τον Μιχάλη Ζουμπουλάκη (Καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), ξεκίνησε με τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη (Ομότιμο Καθηγητής Γλωσσολογίας ΕΚΠΑ και Ακαδημαϊκό), ο οποίος ανέλυσε τη γλώσσα των κειμένων του Πασχάλη Κιτρομηλίδη, χαρακτηρίζοντας τον ως επιδέξιο χειριστή της νέας Ελληνικής, την οποία εμβολιάζει με λεξιλόγιο από τη λόγια παράδοση δημιουργώντας το δικό του ύφος. Στη συνέχεια, ο Περικλής Βαλλιάνος (Kαθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών) μίλησε για τον Πασχάλη Κιτρομηλίδη ως μελετητή του πολιτικού στοχασμού της νεωτερικότητας, που εισήγαγε στην ελληνική πνευματική συζήτηση θεμελιακές ιδέες και επιχειρήματα του ευρωπαϊκού πολιτικού στοχασμού από την Αναγέννηση και μετά, προσφέροντας υποδειγματικές μεταφράσεις και ερμηνευτικά κείμενα. Ο Γρηγόρης Μολύβας (Καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ) μίλησε αντίστοιχα για την ερμηνευτική ανανέωση και την κοινωνική κριτική, παρουσιάζοντας την δημιουργική διαδρομή του Πασχάλη Κιτρομηλίδη στον «περιπετειώδη» κόσμο της πολιτικής επιστήμης, αναλύοντας τη σχέση κοσμικού και θρησκευτικού στοιχείου σε σχέση με το φαινόμενο της νεωτερικότητας, την εμπλουτισμένη πρόσληψη του φιλελευθερισμού και κυρίως τους μεθοδολογικούς προβληματισμούς του. Στην τελευταία συνεδρία, με προεδρεύοντα τον Δημήτρη Μόσχο (Πρόεδρο και Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ), η Θεοδώρα Βαλσάμου διάβασε το κείμενο της απουσιάζουσας Ρωξάνης Δ. Αργυροπούλου (Ομότιμης Διευθύντριας Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) με θέμα τη συμβολή του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη στη μελέτη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που κατέδειξε πώς η διερεύνηση που επιχειρεί ο τιμώμενος καθηγητής στη ελληνική παράδοση φωτίζει ενδημικά προβλήματα της ελληνικής πολιτικής ζωής καθώς και ευρύτερες κοινωνικές και ιδεολογικές ιδιαιτερότητες αυτού του χώρου. Ο Κώστας Ανδρουλιδάκης (Καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης) παρουσίασε τη φιλοσοφία της θρησκείας του Αδαμάντιου Κοραή ως κεντρικό άξονα σύνδεσης του νεοελληνικού Διαφωτισμού με τη θρησκεία, εστιάζοντας στα σημεία όπου ο Κοραής συντάσσονταν ή διαφωνούσε με το θρησκευτικό κατεστημένο της Ορθοδοξίας στον πρώιμο 19ο αιώνα. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Θ. Πέτσιος (Καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) μίλησε για τη θεωρητική συμβολή του Πασχάλη Κιτρομηλίδη στην μελέτη της ιστορίας και της ανθρωπογεωγραφίας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τα ρεύματα σκέψης που προσδιόρισαν τις πολιτισμικές μεταβολές στο πεδίο των κοινωνικών νοοτροπιών και την ερευνητική συμβολή του Πασχάλη Κιτρομηλίδη, ο οποίος διεύρυνε τον ορίζοντα της ερμηνείας των πνευματικών καταθέσεων της Νεοελληνικής λογιοσύνης.
Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε με την βράβευση και την υποδοχή του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη ως Εταίρου και Επίτιμου Μέλους της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου. Η τελετή ξεκίνησε με τον χαιρετισμό της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος αφού υπενθύμισε ότι ο τιμώμενος καθηγητής έχει λάβει από το 2018 το οφφίκιο του Άρχοντος Μεγάλου Ρεφερενδαρίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, στη συνέχεια τόνισε την ανάδειξη της μαρτυρίας της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ενώπιον των προκλήσεων της κοσμικής νεωτερικότητας μέσα από το έργο του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη. Ακολούθησε ο Χαιρετισμός του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου, ο οποίος αφού υπενθύμισε ότι η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών είχε υποδεχτεί παλαιότερα ως Εταίρους της δύο εξέχουσες φυσιογνωμίες του θεολογικού χώρου, τον αείμνηστο Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα, Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και Kαθηγητή πολλών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων (Οκτώβριος 2011) και τον αείμνηστο Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστο Ware, Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (Νοέμβριος 2015), ακολούθως εξήρε όχι μόνο τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα αλλά και το χριστιανικό ήθος του τιμώμενου καθηγητή, θεωρώντας εξαιρετική τιμή την εκ μέρους του Καθηγητή Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη αποδοχή της πρότασης για την υποδοχή του ως Εταίρου και Επίτιμου μέλους της.
Στη συνέχεια, ο Παντελής Καλαϊτζίδης (Δρ. Θεολογίας, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) εκφώνησε τον Ακαδημαϊκό Έπαινο του Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, υπογραμμίζοντας τους σημαντικούς λόγους, για τους οποίους η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου αποφάσισε να τιμήσει το πρόσωπο και να αναγνωρίσει τη σημασία του έργου του Πασχάλη Κιτρομηλίδη. Στους λόγους αυτούς συγκαταλέγονται η θετική αποτίμηση του ρόλου της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού, η μη εθνοκεντρική προσέγγιση της ιστορίκης πορείας της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, η ανάδειξη της αντινομίας μεταξύ εθνικισμού και Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο διάλογος της θεολογίας με τις ιστορικές και τις κοινωνικές/πολιτικές επιστήμες, στοιχεία που χαρακτηρίζουν διαχρονικά το έργο του Καθηγητή Κιτρομηλίδη καθώς και οι ιδιαίτεροι δεσμοί που αναπτύχθηκαν συν τω χρόνω με τη συμμετοχή του τιμώμενου καθηγητή σε πολλές εκδηλώσεις της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών.
Ακολούθησε η απονομή Μεγαλόσταυρου και Τιμητικού Διπλώματος της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών στον Καθηγητή και Ακαδημαϊκό Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη από τον Σεβ. Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο και τον Δρα Παντελή Καλαϊτζίδη, και η εκδήλωση έκλεισε με την ομιλία του τιμώμενου Καθηγητή για τον διάλογο Ορθοδοξίας και θύραθεν παιδείας ως κατ’ εξοχήν άσκηση αυτογνωσίας. Ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης αναφέρθηκε στην ανάγκη διαπαιδαγώγησης του θρησκευτικού συναισθήματος που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω του διαλόγου με τη θύραθεν παιδεία. Επεσήμανε επίσης τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την απουσία ενός τέτοιου διαλόγου, αφού με αυτόν τον τρόπο ανοίγεται ο δρόμος προς την εσωστρέφεια και τον φονταμενταλισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των επιτευγμάτων του διαλόγου αυτού, συνέχισε ο τιμώμενος καθηγητής, αποτελεί η συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού όπως αποτυπώθηκε αρχικά από τους Πατέρες του 4ου αι. και συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της βυζαντινής χιλιετίας στην Ανατολή αλλά και κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους στη Δύση, την παράδοση της οποίας επεσήμανε ότι δεν θα πρέπει να λησμονούμε. Εν συνέχεια αναφέρθηκε στο ρόλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη διατήρηση της Ελληνικής Παιδείας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και τις προσπάθειες ανανέωσης δια της φιλοσοφικής παιδείας που επιχειρήθηκαν τόσο με τον νεοαριστοτελισμό του Θεόφιλου Κορυδαλλέα όσο και με την αμφισβήτησή του υποδείγματος αυτού από τους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ολοκληρώνοντας την ομιλία του ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης αναφέρθηκε στις αρνητικές επιπτώσεις για την Ορθόδοξη Εκκλησία από την επικράτηση του εθνικισμού, ως απότοκου της εθνικής αφύπνισης που επέφερε ο Διαφωτισμός, τις οποίες συνόψισε ως εκδηλώσεις της εσωστρέφειας και της αποκλειστικότητας που διαστρέφουν τις οικουμενικές αξίες του αυθεντικού Χριστιανικού μηνύματος. Η υπέρβαση των προβλημάτων αυτών, κατέληξε ο τιμώμενος Καθηγητής, θα επέλθει και πάλι μέσω της διαπαιδαγώγησης και του διαλόγου, ώστε οι πανανθρώπινες αξίες της ειρήνης και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να μην αποτελούν μόνο φευγαλέα προσδοκία αλλά απτή πραγματικότητα.
Οι βιντεοσκοπήσεις των εργασιών του Συνεδρίου θα αναρτηθούν σύντομα στο κανάλι της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών στο YouTube, ενώ τα πρακτικά του Συνεδρίου αναμένεται να κυκλοφορήσουν σε βιβλίο στο εγγύς μέλλον.
Περισσότερες φωτογραφίες στην ιστοσελίδα της Ακαδημίας.
