ΟΜΙΛΙΑ
Του Σεβ. Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου
Θέμα: Η ναυμαχία του Ναυαρίνου
Πύλος, 20/10/2021
Το γεγονός της ναυμαχίας του Ναυαρίνου, του οποίου σήμερα γιορτάζουμε την 194η επέτειο, αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα δημιουργίας του πρώτου ελεύθερου ελληνικού κράτους. Πλήθος ιστορικών, παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις των γεγονότων της Ελληνικής Επαναστάσεως αλλά και τις διαφορετικές ερμηνείες των εξελίξεων, συμφωνούν απολύτως στην ύψιστη σημασία της ναυμαχίας αυτής, κατατάσσοντάς την σε εκείνη την κατηγορία των ιστορικών γεγονότων, τα οποία, αν δεν συνέβαιναν, όλα θα ήταν διαφορετικά.
Παράλληλα, η Ναυμαχία αυτή δικαιώνει πλήρως την ρήση πως «η ιστορία επαναλαμβάνεται», καθώς, μόλις πριν δυόμιση περίπου αιώνες από το Ναυαρίνο, στις 7 Οκτωβρίου του 1571, λίγο βορειότερα, στον κόλπο της Ναυπάκτου, ο Ευρωπαϊκός Στόλος κατατρόπωσε τον αντίστοιχο Τουρκοαιγυπτιακό, με τις ίδιες αιτίες, τα ίδια αποτελέσματα, κυρίως όμως με τις ίδιες διαστάσεις. Με ευστοχότατο, αλλά και τολμηρό τρόπο, τις διαστάσεις αυτές ανέδειξε στην πόλη της Ναυπάκτου, εξ αφορμής των εορτασμών για τα 450 χρόνια της ομώνυμης ναυμαχίας, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Σακελλαροπούλου, μιλώντας για Χριστιανικά στρατεύματα, τα οποία πέτυχαν συντριπτική νίκη εναντίον των αντίστοιχων οθωμανικών. Η τοποθέτηση αυτή εντάσσει την μεγαλειώδη αυτή ναυτική νίκη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σύγκρουσης, όχι απλώς στόλων, αλλά δυνάμεων με διαφορετικό πολιτισμό, διαφορετική κοσμοθεωρία και, κατά συνέπεια, διαφορετικό αξιακό κώδικα. Η ναυμαχία της Ναυπάκτου, περά από στρατιωτικό θρίαμβο, απετέλεσε θρίαμβο των ευρωπαϊκών αξίων και ύψιστο δείγμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εναντίον αντιπάλου που από τότε μέχρι σήμερα απειλεί ευθέως, τόσο κυριαρχικά δικαιώματα, όσο και ένα ολόκληρο αξιακό και πολιτιστικό οικοδόμημα.
Αντίθετα, η Ελλάδα, αν και καταρρακωμένη, χωρίς κράτος, χωρίς διπλωματία, χωρίς πόρους και πλήρως παραδομένη στη βάρβαρη κατοχή, όχι μόνον δεν λησμονήθηκε από την Ευρώπη, αλλά και έγινε αφορμή συνεργασίας μεταξύ των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, στη βάση κοινών ανθρωπιστικών αξιών, με κυριότερες εκείνες της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Συνεπώς, το γεγονός που σήμερα τιμούμε, πέρα από την στρατιωτική του σημασία, προσλαμβάνει επιπλέον ύψιστη αξία σε διπλωματικό, ηθικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Βεβαίως, τα ιστορικά γεγονότα δεν είναι ποτέ μεμονωμένα, και όποιος τα απομονώνει από το «πριν» και το «μετά» είναι βέβαιον πως δεν θα καταφέρει να προσεγγίσει με επάρκεια τις διαστάσεις τους και τη σημασία τους. Απομονωμένο το γεγονός της ναυμαχίας θα μπορούσε να ερμηνευτεί βάσει της θεωρίας της τυχαιότητας ή της θεωρίας του «καθοριστικού γεγονότος».
Πράγματι, το τουρκικό πυρπολικό που, λίγο πριν ξεσπάσει η φοβερή εκείνη θαλάσσια σύγκρουση, πλησιάζει το αγγλικό πολεμικό πλοίο και τα τουρκικά πυρά που επιφέρουν το θάνατο του πληρώματος της αγγλικής λέμβου που κατέβηκε για να παρεμποδίσει την προσέγγιση, ερμηνεύονται ως η θρυαλλίδα της δριμύτατης ναυμαχίας που ξέσπασε μέσα σε ελάχιστα λεπτά εν μέσω ορυμαγδού κανονιοβολισμών και αδιαπέραστου νέφους εξαιτίας των πυρών. Το καθοριστικό αυτό γεγονός συμπληρώνεται και από ένα άλλο, εξίσου, φαινομενικά, ασήμαντο αλλά κατ΄ ουσίαν καίριο γεγονός: τον θάνατο του απεσταλμένου του Κόδριγκτον, δραγουμάνου, δηλ. μεταφραστή, Πέτρου Μικέλη προς τον αιγύπτιο διοικητή Μουχαρέμ Μπέη. Κατόπιν τούτου, τα γεγονότα εξελίχθηκαν πλέον ανεξέλεγκτα με τα γνωστά αποτελέσματα της ολοκληρωτικής καταστροφής του υπέρ τετραπλάσιου Τουρκοαιγυπτιακού στόλου.
Τυχαία γεγονότα; Καθοριστικές αφορμές; Για εκείνη την ημέρα, ναι! Μετά από σχεδόν δύο αιώνες όμως, είμαστε σε θέση να έχουμε πλήρη εικόνα του εύρους των γεγονότων και όλου του φάσματος των γεωστρατηγικών σχεδιασμών της εποχής. Τί γνωρίζουμε;
Οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις των αρχών του 19ου αιώνα, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία, έχουν πλέον αποφασίσει να μην αφήσουν στον απόλυτο έλεγχο των Τούρκων και των Αιγυπτίων την Ανατολική Μεσόγειο. Το ευρωπαϊκό εμπόριο έχει ήδη στραφεί προς ανατολάς και αναζητούνται νέοι δρόμοι ελεύθερης και ασφαλούς διακίνησης προϊόντων. Την ίδια περίοδο, ο Τούρκος Σουλτάνος έχει προσφέρει ως αντάλλαγμα στον Ιμπραήμ για την επέμβασή του, ολόκληρη την Πελοπόννησο και, μέσω αυτής, τον πλήρη έλεγχο και την συνεκμετάλλευση όλης της θαλάσσιας περιοχής από το Αιγαίο μέχρι την Αίγυπτο. Παράλληλα, του έχει επιτρέψει να προβεί σε συστηματική γενοκτονία των Ελλήνων του Μοριά και να πραγματοποιήσει εποικισμό με αιγυπτιακούς πληθυσμούς. Ο σχεδιασμός αυτός φαίνεται να εξελίσσεται με ακρίβεια και ανεμπόδιστα. Οι επιτυχίες του Ιμπραήμ και η κατ’ ουσίαν πλήρης καταστολή της Ελληνικής Επανάστασης, έχουν οδηγήσει στην απόλυτη αλαζονεία τον Σουλτάνο, με αποτέλεσμα να έχει απορρίψει επιδεικτικά κάθε πρόταση συμβιβασμού εκ μέρους των Συμμάχων, όντας βέβαιος πως ολόκληρη η Ελλάδα έχει υποταχθεί πλήρως και οριστικά.
Συνεπώς, έχουμε ενώπιόν μας όλες τις προϋπόθεσες μιας τιτάνιας σύγκρουσης, που ήταν θέμα χρόνου να ξεσπάσει. Με άλλα λόγια, ένα Ναυαρίνο ήταν θέμα χρόνου να πραγματοποιηθεί. Οι Υπερδυνάμεις της εποχής έχουν ήδη τοποθετηθεί στη σκακιέρα και μια αμείλικτη γεωστρατηγική παρτίδα βρίσκεται ήδη εν εξελίξει. Ποιο είναι λοιπόν το συμπέρασμα; Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα γεγονός που τυχαία μας ευνόησε; Εξ αρχής σας απαντώ πως όχι. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου είναι μια ευρύτερη υπόθεση από το Ελληνικό ζήτημα, πραγματοποιήθηκε, όμως, εξαιτίας καταστάσεων και οδήγησε στην απελευθέρωσή μας, με βάση όχι την τυχαιότητα αλλά μια πλήρως εξηγήσιμη αλληλουχία αιτιατών γεγονότων.
Η αλήθεια είναι πως, σε μια πρώτη ανάγνωση, οι σχεδιασμοί των Μεγάλων Δυνάμεων εξελίσσονται ερήμην των Ελλήνων, οι οποίοι άλλωστε, την περίοδο εκείνη, βρίσκονται έρμαιοι των πολιτικών παθών τους και της διχόνοιας εξαιτίας της αρχομανίας. Μπορεί να μην υπήρχε η άμεση πληροφόρηση της σημερινής διαδικτυακής εποχής και των τηλεοπτικών ανταποκρίσεων, τα νέα, όμως, έφταναν, έστω και καθυστερημένα, στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μιλούσαν για τη μετάλλαξη της Ελληνικής Επανάστασης σε αδελφοκτόνο πόλεμο. Αργά, αλλά σταθερά, αρχίζουν να επιβεβαιώνονται οι φόβοι του Σολωμού:
Ἡ Διχόνοια ποὺ βαστάει
Ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερή·
Καθενὸς χαμογελάει,
Πάρ’ το, λέγοντας, καὶ σύ.
Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους
Τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά:
Ἐὰν μισοῦνται ἀνάμεσό τους
Δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά.
Η ορμή του Ιμπραήμ συνέβαλε στην άμβλυνση, κάπως, του ανταγωνισμού των πολιτικών φατριών. ήταν όμως ήδη πολύ αργά. Η Ελλάδα πια δεν διεκδικούσε τίποτε, παρά μόνο την επιβίωσή της. Όλα έδειχναν πως η κατάσταση εξελίσσεται σε νέα Ορλωφικά. Και βεβαίως, ούτε συζήτηση για την ύπαρξη μιας σοβαρής εθνικής φωνής, που θα διαπραγματευόταν και θα διεκδικούσε το οτιδήποτε σε Ευρωπαϊκές διασκέψεις και υψηλές συναντήσεις. Συνεπώς, είναι εύλογο το γεγονός πως όσοι έχουν μία επιφανειακή γνώση της ιστορίας, εύκολα υποστηρίζουν πως η απελευθέρωσή μας οφείλεται στη βούληση των Ευρωπαίων και πως η τύχη επεσκίασε τα ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών του 21.
Όμως, σήμερα θα προσπαθήσω επιγραμματικά να σας αποδείξω πως πίσω από το καθοριστικό γεγονός της ναυμαχίας του Ναυαρίνου, της πολεμικής αυτής πράξης που φαίνεται να κινείται αποκλειστικά και μόνον από τους ξένους, κρύβονται τρεις μεγάλες δυνάμεις, τρεις αληθινά μεγάλες δυνάμεις που αφορούν άμεσα το Γένος μας. Ποιες είναι αυτές;
Πρώτα η Ελλάδα, κατόπιν η Νέμεσις και τέλος ο Θεός.
Τί εννοώ όταν λέω “Ελλάδα”; Στην προκειμένη περίπτωση εννοώ αυτό που σήμαινε και εν πολλοίς σημαίνει Ελλάδα, όχι μόνο για τον Δυτικό κόσμο αλλά για ολόκληρη την οικουμένη. Μια έννοια παρά ένας τόπος, ένας πολιτισμός παρά ένα κράτος, μια πηγή φωτός παρά ένας λαός που, όπως πολλοί άλλοι, μάχεται για την ελευθερία του. Μπορεί εκείνη την εποχή στα πεδία των μαχών της Ελληνικής Επανάστασης να αγωνίζονταν εξαθλιωμένοι και ρακένδυτοι αγωνιστές, για τον υπόλοιπο κόσμο, όμως, στην Ελλάδα δινόταν μια μάχη του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας, του φωτός εναντίον του σκότους, της δικαιοσύνης εναντίον της τυραννίας. Προστάτης της Ελληνικής Επανάστασης ήταν η ίδια η ελληνική ιστορία, από την αρχαιότητα μέχρι και τον 19ο αιώνα, πού έγινε ο ξεσηκωμός. Η Ελλάδα ως ιστορία πνεύματος και ηρωισμού ήταν εκείνη που έδωσε ακόμη και στους χωρίς μόρφωση Έλληνες του ’21 την αίσθηση πως δικαιώνουν τους προγόνους τους.
Κάθε ξεσηκωμός έχει πολλαπλά κίνητρα. Και στον δικό μας ξεσηκωμό ρόλο έπαιξαν και η καταπίεση και η πείνα και το άδικο. Κυρίως όμως σε μας, ρόλο έπαιξε το φιλότιμο ή, αν προτιμάτε, η ντροπή. Η ντροπή, απόγονοι ενός Λεωνίδα και ενός Μεγαλέξανδρου να ζούν κάτω από το χατζάρι του Τούρκου. Οι Έλληνες Ρωμιοί, που στην ψυχή τους πάντρεψαν με αδιάσπαστο δεσμό ελληνικότητα και χριστιανική πίστη, είχαν πλήρη συνείδηση πώς συνεχίζουν τον αγώνα του Παλαιολόγου πάνω στα τείχη της Βασιλεύουσας. Στο νου αλλά κυρίως στην ψυχή τους, όπως μαρτυρούν οι απαντήσεις που κατά καιρούς έδιναν οι αγωνιστές, όπως ο Μακρυγιάννης και ο Κολοκοτρώνης στους ξένους, είχε ριζώσει η βαθιά πεποίθηση πως η Ελλάδα πρέπει πάση θυσία να πάρει πίσω την ελευθερία της, που της στέρησε μία βαρβαρική επιδρομή.
Αυτή η συνείδηση οδήγησε στον ηρωισμό και αυτός ο ηρωισμός οδήγησε όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς να αναγνωρίσουν αυτή την ιστορική συνέχεια.
Ναι, είναι αλήθεια πως χωρίς την Ευρωπαϊκή υποστήριξη, η ελευθερία δεν θα ανέτειλε ποτέ στην πατρίδα μας. Δεν πρόκειται όμως για μία ευρωπαϊκή υποστήριξη απλώς, σε επίπεδο πολιτικής ή γεωστρατηγικής σκοπιμότητας. Η Ελλάδα δεν δέχθηκε απλώς μια πολιτική η οικονομική υποστήριξη εκ μέρους κάποιων κέντρων αποφάσεων. Αυτό συνέβη εκ των υστέρων. Αυτό που αξιώθηκε κατ΄ αρχάς η Ελλάδα ήταν η υποστήριξη των μεγάλων λαϊκών μαζών της Ευρώπης. Ο φιλελληνισμός, που αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία ως προς την ευρύτητα υποστήριξης ενός αγωνιζόμενου λαού εκ μέρους όχι ενός κράτους αλλά μιας ολόκληρης Ευρώπης αλλά και της Αμερικής, αποτελεί μία κατεξοχήν αυθόρμητη και μαζική λαϊκή υποστήριξη, που τα περιστασιακά και αναπόφευκτα ιδιοτελή συμφέροντα των λίγων δεν μπόρεσαν να του αλλοιώσουν ούτε την αγνότητα ούτε τον αυθορμητισμό. Χωρίς το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας επιβεβαιωμένο από τον ηρωισμό των αγωνιστών του ΄21, Φιλελληνισμός δεν θα υπήρχε. Η Ελληνική Επανάσταση θα είχε απαξιωθεί, εξαιτίας των διαθέσεων της Ιεράς Συμμαχίας και του ηγέτη της αυστριακού Μέτερνιχ. Η Ελλάδα μέσω του Φιλελληνισμού ανέτρεψε την πανίσχυρη πολιτική βούληση των Μεγάλων Δυνάμεων και η αύρα του πολιτισμού της αλλά και του ηρωισμού της διαμόρφωσε σε καθοριστικό βαθμό την Ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στο Ανατολικό Ζήτημα. Η τριπλή Ευρωπαϊκή δύναμη στο Ναυαρίνο αποτελεί αποτέλεσμα περίπλοκων διεργασιών, στις οποίες η Ελλάδα, μέσω του Φιλελληνισμού, έχει ανυπολόγιστη συμβολή.
Η δεύτερη μεγάλη δύναμη που κρύβεται πίσω από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπως προανέφερα, είναι η Νέμεσις. Πρόκειται για το μυθικό αυτό πρόσωπο πού γεννήθηκε από την Νύχτα δίχως αρσενικό σύντροφο, για να κρατά σε ισορροπία τις ανθρώπινες υποθέσεις. Είναι το μυθικό αυτό πρόσωπο, που συμβολίζει τις ιστορικές δυνάμεις που συνενώνονται για να τιμωρήσουν τον άνθρωπο ή μία ολόκληρη κοινωνία, η οποία έχει ξεπεράσει τα ανθρώπινα όρια και, έχοντας ανέβει στο άτι της αλαζονείας, έχει οδηγηθεί στην ύβρη, δηλαδή στην υπέρβαση των ανθρωπίνων ορίων.
Για να είμαστε ειλικρινείς απέναντι στους εαυτούς μας και την ιστορία μας, πρέπει να ομολογήσουμε πως το κυνήγι της εξουσίας οδήγησε και τους αγωνιστές του ΄21 στην ύβρη, με αποτέλεσμα, την εποχή του Ναυαρίνου, η Επανάσταση να πνέει τα λοίσθια εξαιτίας της διχόνοιας. Ο Ιμπραήμ, όμως, ξεπέρασε κατά πολύ την ελληνική ύβρη. Πλήθος περιηγητών και απεσταλμένων ευρωπαϊκών εντύπων, αλλά ακόμα και οι τρεις ναύαρχοι του ευρωπαϊκού στόλου στο Ναυαρίνο, Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν, υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες απίστευτων σφαγών του ελληνικού άμαχου πληθυσμού εκ μέρους των Τουρκοαιγυπτίων. Οι σφαγές αυτές, αλλά και ο εξανδραποδισμός ολόκληρων περιοχών του Μοριά, υπήρξαν μέρος του σχεδίου του Ιμπραήμ να εξαφανίσει εντελώς το ελληνικό στοιχείο από την περιοχή. Και πράγματι, η κυριαρχία του ήταν απόλυτη. Μετά την ηρωική αντίσταση στο Μανιάκι από τον Παπαφλέσσα, καμία αξιόμαχη ελληνική δύναμη δεν κατάφερε να συγκροτηθεί. Η βεβαιότητα της απόλυτης κυριαρχίας εκ μέρους του Ιμπραήμ ήταν ακλόνητη. Αλάνθαστο φαινόταν και το σχέδιό του: επιβίβαση του στρατού του στα αγκυροβολημένα στο Ναυαρίνο πολεμικά μεταγωγικά, κίνηση προς Βορράν του μισού στρατεύματος με σκοπό την άλωση της Πάτρας και κίνηση προς Νότον του άλλου μισού, με σκοπό την πυρπόληση του Ναυπλίου και της Ύδρας. Αυτή είναι ακριβώς η στιγμή που οι συγκυρίες συνωμοτούν ώστε να πατάξουν αυτό που ονομάζουμε στην ορθόδοξη πνευματικότητα “εωσφορική έπαρση”.
Από την άλλη, έχουμε έναν λαό εξαθλιωμένο, που όλα δείχνουν πως η μοίρα τον έχει καταδικάσει. Καμένα χωριά, ερημωμένα χωράφια, σφαγμένοι άντρες, γυναικόπαιδα σκλάβοι. Το αίμα και το δάκρυ να έχουν ποτίσει την Μοραΐτικη γη και ίσως να είναι αυτά τα δάκρυα και το αίμα που οριστικοποίησαν τη λειτουργία της Νεμέσεως. Και αυτό, διότι οι σκηνές της απόλυτης φρίκης έφταναν σε κάθε άκρο της Ευρώπης, ξεσηκώνοντας μία γενικευμένη αγανάκτηση, η οποία δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ανεπηρέαστες τις πολιτικές αποφάσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Στην Ευρωπαϊκή συνείδηση, η περίοδος λίγο πριν από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου έχει ήδη αξιολογήσει τους Οθωμανούς κατακτητές ως κάτι ξένο προς την Ευρωπαϊκή νοοτροπία και ηθική και ως κάτι ριζικά διάφορο προς τον πολιτισμό της.
Το φιλελληνικό ρεύμα και οι Έλληνες της διασποράς δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη αυτή την τραγωδία. Η βασική θέση της Ιεράς συμμαχίας ήταν να διασφαλίσει τα κεκτημένα των ευρωπαϊκών δυναστειών και να κλείσει οριστικά το κεφάλαιο των κοινωνικών εξεγέρσεων, οι οποίες τόσο είχαν ταλαιπωρήσει την Ευρωπαϊκή ήπειρο την περίοδο του Ναπολέοντα. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όμως, τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά και σαφή: η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν μία ταξική ή κοινωνική εξέγερση. Ήταν ακριβώς η επιθυμία ενός λαού, του οποίου ο πολιτισμός αποτελούσε την τροφό του ευρωπαϊκού πολιτισμού, να ενταχθεί στον νομικό, πολιτικό και πνευματικό πολιτισμό της γηραιάς ηπείρου. Το αίμα των σφαγών έγινε το βασικό επιχείρημα προς απόδειξη πως η Ελλάδα και όχι η Οθωμανική αυτοκρατορία μάχεται για την Ευρωπαϊκή τάξη εναντίον μιας δυνάμεως που αμφισβητεί στη θεωρία και στην πράξη το σύνολο των πυλώνων του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η απόφαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων να επιβάλουν εκεχειρία και διακοπή κάθε βάρβαρης δράσης στην Πελοπόννησο αποτελούσε την έμπρακτη εκδήλωση της άποψης των λαών – και πλέον και των πολιτικών δυνάμεων- πως όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα προσβάλλουν αλλά και απειλούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα σε όλες του τις πτυχές. Στο Ναβαρίνο δεν αντιπαρατέθηκαν απλώς δύο στόλοι αλλά δύο πολιτισμοί, δύο διαφορετικές κοσμοθεωρίες ατομικού και κοινωνικού βίου, δύο διαφορετικές τάξεις πραγμάτων. Το στοιχειώδες μέτρο απέναντι στην πλήρη τυραννική αυθαιρεσία. Η αποφυγή της ύβρεως απέναντι στην περιφρόνηση της Νεμέσεως.
Ανέφερα ως τρίτη μεγάλη δύναμη που κρύβεται πίσω από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου τον ίδιο τον Θεό. Δεν πρόκειται περί προσωπικής απόψεως, ούτε, βεβαίως, περί μιας προσωπικής μυστικιστικής πληροφόρησης. Μιλώντας για σχέδιο του Θεού σας μεταφέρω, με απολύτως ιστορικούς όρους, την ψυχική κατάσταση ολόκληρου του ελληνικού λαού, όταν πήρε τα όπλα. Ο Γέρος του Μοριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, περιέγραψε με δυο λόγια την κινητήρια δύναμη ολόκληρου του Ελληνικού Αγώνα: «Ο Θεός έβαλε την υπογραφή του για την Ελευθερία της Ελλάδος και δεν την παίρνει πίσω».
Όπως σας προανέφερα, τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφουμε μπορεί να ερμηνευθούν με την θεωρία της τυχαιότητας ή να ενταχθούν σε έναν ευρύτερο γεωστρατηγικό σχεδιασμό. Όλα αυτά αποτελούν προτάσεις προς τον καθένα από μας. Υπάρχει όμως εκ μέρους μας μία υποχρέωση απέναντι στη θυσία των προγόνων μας: να αναγνωρίσουμε και να σεβαστούμε την δική τους επιλογή που τους ώθησε να βλέπουν πίσω από όλες τις εξελίξεις – ηρωικές, θριαμβευτικές αλλά και τραγικές- το χέρι ενός Θεού που αγαπά τους Έλληνες αλλά κυρίως αγαπά το δίκιο. Και οι Έλληνες ήταν πεπεισμένοι πως έχουν μαζί τους τον Θεό, γιατί ήταν πεπεισμένοι για το δίκιο του αγώνα τους.
Υπάρχει, λοιπόν, κάποιο θείο σχέδιο που κατευθύνει τα ανθρώπινα πράγματα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό αφορά την προσωπική πίστη του καθενός. Το αναμφισβήτητο γεγονός είναι πως τη στιγμή της απόλυτης απελπισίας του γένους των Ελλήνων, -απελπισία που μπορεί να παραλληλιστεί μόνο με εκείνη των Μαθητών που βλέπουν τον Διδάσκαλο απογυμνωμένο και αιμόφυρτο, γυμνό από κάθε δύναμη και κάθε εξουσία να κρέμεται από τον Σταυρό – μία σειρά από συγκυρίες σε όλα τα επίπεδα αλλά και μία σειρά ασήμαντων γεγονότων βγάζουν κυριολεκτικά την Ελλάδα από τον τάφο της ιστορίας και της προσφέρουν πολιτική ανάσταση, πέραν πάσης ανθρώπινης προσδοκίας. Όλα αυτά τα γεγονότα, αλλά και αυτό καθεαυτό το γεγονός της ναυμαχίας, αποτελούν ένα ιστορικό παράδοξο. Τα γεγονότα είναι αναμφισβήτητα. Από κει και πέρα ο καθένας επιλέγει την ερμηνεία τους. Η επιλογή πάντως των ηρώων του ΄21 να διαβλέπουν πίσω από τις εξελίξεις την Θεία Πρόνοια ήταν σαφής.
Καταρχάς, δεν υπάρχει προηγούμενο οι στόλοι τεσσάρων αυτοκρατοριών να βρεθούνε σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο, τον οποίο ποτέ δεν θα επέλεγαν για να δώσουν μια τόσο καθοριστική μάχη. Σε ανοιχτή θάλασσα η έκβαση της ναυμαχίας δεν θα ήταν καθόλου αυτονόητη, όπως, κάτι ανάλογο ισχύει και για την ναυμαχία της Σαλαμίνας. Και στις δύο περιπτώσεις, ο στενός χώρος ήταν ο κρίσιμος παράγοντας που ανέτρεψε την στρατιωτική υπεροχή.
Κάτι εξίσου καθοριστικό είναι τα εξόφθαλμα σφάλματα των Τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων: Πρώτο λάθος είναι πως ο στόλος των Συμμάχων εισέρχεται στον κόλπο του Ναβαρίνου ανενόχλητος, αν και τα κανόνια του Κάστρου της Πύλου είναι στραμμένα προς την είσοδο και θα μπορούσαν εξαρχής να του προκαλέσουν μεγάλη καταστροφή. Δεύτερο λάθος είναι πως ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος δεν καταφέρνει να εκμεταλλευτεί τη σαφώς πλεονεκτική πλαγιοδέτησή του, που του επέτρεπε να προσαρμόζεται σε κάθε κατεύθυνση του ανέμου, μέσα στον κόλπο. Και βεβαίως, τρίτο λάθος είναι οι αλαζονικοί πυροβολισμοί πέρα από κάθε κώδικα μάχης, πρώτα του Άγγλου υποπλοιάρχου που ηγείται της λέμβου που σπεύδει να εμποδίσει το πυρπολικό και κατόπιν του Έλληνα διερμηνέα Μικέλη, γεγονός που εξοργίζει τον Κόδριγκτον και τον εξωθεί στην τελική απόφαση για μία ολοκληρωτική ναυμαχία. Πρόκειται για απόφαση που υπερβαίνει τις απολύτως επιβεβαιωμένες προθέσεις και τις διαταγές των Μεγάλων Δυνάμεων για απλή παρεμπόδιση εχθροπραξιών και επ΄ ουδενί λόγω στρατιωτική εμπλοκή.
Υπάρχει και κάτι άλλο παράδοξο και σπανιότατο, αν όχι μοναδικό, αν λάβει κανείς υπόψιν το μέγεθος των δυνάμεων που ενεπλάκησαν: Η ναυμαχία διήρκησε σχετικά ελάχιστο χρόνο, περίπου τέσσερις ώρες, διάστημα, που αφήνει άφωνο τον έμπειρο αναλυτή παρόμοιων μαχών, όσον αφορά το μέγεθος της καταστροφής του οθωμανικού στόλου. Κατά τις μαρτυρίες, όταν κατακάθησε ο κουρνιαχτός, ελάχιστα αιγυπτιακά και τουρκικά πλοία απλώς επέπλεαν χωρίς τα κατάρτια τους. Τα υπόλοιπα πλοία είχαν βυθιστεί είτε από τις συμμαχικές βολές είτε από τα ίδια τους τα πληρώματα, τα οποία τα ανατίναξαν, για να μην συλληφθούν.
Όσο για τις συνέπειες της ναυμαχίας, τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: ο θαλάσσιος έλεγχος του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου χάθηκε οριστικά για την οθωμανική αυτοκρατορία και καμία αξιόλογη δράση δεν αναπτύχθηκε για αρκετές δεκαετίες από τον τουρκικό στόλο. Το γεγονός αυτό είχε ως άμεση και ευεργετική συνέπεια τη ραγδαία ανάπτυξη του ελληνικού στόλου, ο οποίος απετέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και της ταχείας επούλωσης των πληγών σε Μοριά και Ρούμελη.
Καθοριστικές, όμως, ήταν και οι επιπτώσεις της ναυμαχίας του Ναυαρίνου σε πολιτικό επίπεδο: Η στρατιωτική δράση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, που πραγματοποιήθηκε στις 20 Οκτωβρίου του 1827, σηματοδότησε την ουσιαστική έξοδο της ευρωπαϊκής πολιτικής από μία αρκετά επαμφοτερίζουσα και πρακτικά ουδέτερη στάση απέναντι στην οθωμανική αυτοκρατορία. Μέχρι την ημέρα εκείνη οι ευρωπαίοι ιστορικοί αναγνωρίζουν ένα δίλημμα των ευρωπαίων πολιτικών για το εάν και κατά πόσον μπορεί ο νέος ευρωπαϊκός σχεδιασμός προς ανατολάς να περιέχει και μία οθωμανική αυτοκρατορία, της οποίας η συμπεριφορά θα συνάδει με τους στοιχειώδεις κανόνες της κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου έγειρε ουσιαστικά την πλάστιγγα προς την άποψη πως η Οθωμανική αυτοκρατορία, παρά τις επανειλημμένες ευκαιρίες που της δόθηκαν, δεν επιθυμούσε και δεν μπορούσε να αποτελέσει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Οριστικά και αμετάκλητα η Ελλάδα, μετά τη ναυμαχία αυτή, καθίσταται το ανατολικό προπύργιο της Ευρώπης.
Τα αναφέρω όλα αυτά, για να οδηγήσω τη σκέψη σας στη σύνδεση των γεγονότων αυτών με τη σημερινή κατάσταση και να βοηθήσω στο μέτρο των δυνάμεών μου στην εξαγωγή συμπερασμάτων και διδαγμάτων, που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στις σημερινές πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες.
Η Ελλάδα παραμένει το ευρωπαϊκό προπύργιο πολιτικής και πολιτισμού προς ανατολάς. Οι σύγχρονες εξελίξεις το αποδεικνύουν περίτρανα. Περίτρανα αποδεικνύεται επίσης πως το μεγάλο όπλο των εξεγερμένων Ελλήνων κατά την Επανάσταση του ΄21 δεν ήταν τόσο ο ηρωισμός ή ο ευφυής στρατιωτικός σχεδιασμός εκ μέρους ηγετών, όπως ο Καραϊσκάκης ή ο Κολοκοτρώνης. Το μεγάλο όπλο της Ελλάδας που γέννησε τον Φιλελληνισμό και, μέσω αυτού, επηρέασε τις πολιτικές αποφάσεις ήταν ο απόηχος του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και η προσδοκία των ευρωπαίων να ξαναδούν στη χώρα αυτή να γεννιέται μία νέα Ελλάδα, στηριγμένη σε αξίες και ιδανικά. Είναι αλήθεια πως οι Ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν τη νέα ταυτότητα του Ελληνισμού που γεννήθηκε από τη συμπόρευση αρχαιοελληνικού πνεύματος και ορθόδοξης πίστης. Η λατρεία τους για την αρχαία Ελλάδα έγινε αιτία να περιφρονηθεί ο ισχυρός ιστορικός κρίκος του Βυζαντίου. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν επισκιάζει την μία και μεγάλη αλήθεια: πως μοναδική ελπίδα ισότιμης αναγνώρισης της πατρίδας μας στην κοινωνία των προηγμένων λαών είναι να θεωρήσει πως το μέγα και διαχρονικό της όπλο είναι η καλλιέργεια του πολιτισμού και η εμβάθυνση στην ιδιαίτερη πνευματικότητά της.
Η κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών στον Δυτικό κόσμο και η μαζική στροφή προς την τεχνολογία δεν αποτελούν παρά σύμπτωμα της πορείας της ανθρωπότητος, η οποία, αργά ή γρήγορα, θα αναζητήσει ξανά πνευματικό αντίβαρο στον κυνισμό της πολιτικής και στα υπαρξιακά αδιέξοδα που θα προκύψουν από την άμετρη και άκριτη στροφή προς το διαδίκτυο και τις ηλεκτρονικές συσκευές.
Κάθε φορά που ο Δυτικός πολιτισμός στρέφεται προς τις ρίζες του για να αντιμετωπίσει τα εκάστοτε αδιέξοδα, θα συναντά παντού, όπως έλεγε ο Γκαίτε, την Ελλάδα. Κι όταν την αναζητήσει, πρέπει να είμαστε εκεί εμείς, ή τα παιδιά, ή τα εγγόνια μας.
Σε κάθε περίπτωση, μέσω της Ναυμαχία του Ναυαρίνου, αναδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη να προετοιμαστεί μία Ελλάδα υψηλού πολιτισμού, για να παίξει αργά ή γρήγορα ξανά τον ιστορικό της ρόλο.
Θρηνήσαμε πρόσφατα την απώλεια ενός μεγάλου Έλληνα, του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος απέδειξε για άλλη μία φορά το θαυμαστό γεγονός πώς, ένας τόσο μικρός λαός έχει τη δυνατότητα να παράγει παγκόσμιο πολιτισμό. Αυτή είναι η λύση στα αδιέξοδά μας. Λύση όχι βεβαίως εύκολη, αλλά λύση μοναδική και πολύτιμη. Λύση που, όταν συνεχίσει να λειτουργεί, θα έχει ίσως και άμεσες πολιτικές, ακόμη και στρατιωτικές συνέπειες, όπως περίτρανα απέδειξε η θρυλική πλέον ναυμαχία του Ναυαρίνου.
