Σε λίγες μέρες η ανά την οικουμένη Ορθοδοξία πρόκειται να ζήσει ιστορικές στιγμές. Έπειτα από 50 χρόνια συστηματικής προ-συνοδικής προετοιμασίας, αποφασίστηκε τελικά (καταρχήν τον Μάρτιο του 2014 στην Κωνσταντινούπολη και πιο πρόσφατα τον Ιανουάριο του 2016 στη Γενεύη), στη σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Πανορθόδοξης Συνόδου για τις 16-27 του τρέχοντος μηνός, στην Ορθόδοξη Ακαδημίας Κρήτης.
Πρόκειται για ένα γεγονός που από μόνο του είναι ιστορικής όσο και κομβικής σημασίας για την παρουσία και την μαρτυρία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο. Έχοντας λίγο πολύ προκαθορισμένη θεματολογία, τρόπο συγκρότησης και περιορισμένο χρονοδιάγραμμα, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος καλείται αφενός μεν να αναζωογονήσει τον συνοδικό τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας που στο πέρασμα του χρόνου φαίνεται να ατόνισε και να έχασε την πρωταρχική του λάμψη, αφετέρου δε να διατρανώσει την ενότητα μεταξύ των επιμέρους τοπικών και αυτοκεφάλων ανά την οικουμένη Ορθοδόξων Εκκλησιών, μια ενότητα η οποία αν και υπάρχει ή υπονοείται σε επίπεδο δογματικό, λειτουργικό και μυστηριακό, φαίνεται συχνά να μην επιβεβαιώνεται στην πράξη, όπως μας δείχνουν τα προβλήματα στην Ορθόδοξη διασπορά και ακόμη περισσότερο τα δυσάρεστα γεγονότα των τελευταίων ημερών, με την υπαναχώρηση κάποιων Ορθοδόξων Εκκλησιών ως προς την συμμετοχή τους στη Σύνοδο.
Μία ακόμη κεντρική επιδίωξη της Συνόδου είναι ο διάλογος της Εκκλησίας με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος, προκλήσεις οι οποίες δεν μπορούν να μένουν αναπάντητες από την πλευρά της Ορθοδοξίας. Όπως κοινώς ομολογείται το τελευταίο διάστημα, οι Εκκλησίες της Δύσης -ο διάλογος με τις οποίες είναι επίσης ένα από τα πιο φλέγοντα θέματα της επικείμενης Συνόδου- αναμένουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την Σύνοδο της Ορθοδοξίας, προσμένοντας από αυτή έναν λόγο ελπίδας και καταλλαγής που θα αφουγκράζεται τα αιτήματα των καιρών και θα δίνει μαρτυρία ζωής αιωνίου.
Έχοντας υπόψη τις κρίσιμες στιγμές που βιώνει η ανθρωπότητα, είτε πρόκειται για την πολύχρονη οικονομική κρίση που μαστίζει κυρίως την Νότια Ευρώπη, αλλά και τον Τρίτο κόσμο, είτε για την οικολογική κρίση, είτε για την τραγωδία του προσφυγικού ζητήματος που εδώ και πολλούς μήνες βρίσκεται διαρκώς στο προσκήνιο της επικαιρότητας, ή την εξάπλωση ποικίλων μορφών πολιτικού και θρησκευτικού εξτρεμισμού (με πιο κραυγαλέο, αλλά δυστυχώς όχι μοναδικό παράδειγμα την περίπτωση του ISIS), η Ορθοδοξία καλείται να μαρτυρήσει εν Συνόδω για το όραμα ενός άλλου κόσμου αφθαρσίας, αλήθειας, αγάπης και δικαιοσύνης. Τούτο το όραμα η Ορθοδοξία το βιώνει στην ευχαριστιακή σύναξη και το διαφυλάσσει στην εσχατολογική της αυτοσυνειδησία, έχει όμως καθήκον να το κηρύξει «στους εγγύς και τους μακράν», επιχειρώντας έτσι να ενσαρκώσει τον αιώνιο ευαγγελικό λόγο στις σημερινές κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Στην προσπάθειά αυτή, ωστόσο, δεν φαίνεται να είναι όλες οι ανά την οικουμένη Ορθόδοξες Εκκλησίες έτοιμες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, καθώς κάποιες από αυτές φαίνεται να παίρνουν πίσω την υπογραφή τους και να αναιρούν τα όσα ομοφώνως συμφωνήθηκαν τον Μάρτιο του 2014 και τον Ιανουάριο του 2016. Όπως σημειώθηκε πρόσφατα, η αποξένωση που έχει με την πάροδο του χρόνου δημιουργηθεί μεταξύ των αδελφών Εκκλησιών, δυσκολεύει ακόμη και τα μέλη της ίδιας οικογένειας να υπερβούν τις επιμέρους διαφορές τους.
Φαίνεται δυστυχώς και πάλι η υπόρρητη και βαθιά διασύνδεση που υφίσταται μεταξύ κάποιων κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών με τις διάφορες εθνικές ιδεολογίες να δίνει προτεραιότητα στον εθνικό παράγοντα εις βάρος του εκκλησιολογικού και θεολογικού. Όταν όμως ο θρησκευτικός εθνικισμός κερδίζει έδαφος, τότε η συνοδικότητα κινδυνεύει να μείνει γράμμα κενό, καθώς στην περίπτωση αυτή το σώμα της Εκκλησίας κατακερματίζεται σε επιμέρους εθνικούς εγωισμούς που δεν αφήνουν την καθολικότητα της μυστηριακής κοινωνίας να λάβει σάρκα και οστά, μεταφέροντας μήνυμα ελπίδας στον κατακερματισμένο και σπαρασσόμενο από διαιρέσεις και συγκρούσεις κόσμο. Όμως τόσο ο εθνοφυλετισμός, όσο και ο κάθε είδους θρησκευτικός φονταμενταλισμός, που ατυχώς βρήκε ευήκοα ώττα και στην «καθ’ ημάς» Ανατολή, καθιστούν την επιδίωξη της περαιτέρω εδραίωσης της ενότητας μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών, μια υπόθεση αβέβαιη, στο βαθμό που εκείνο που φαίνεται να προέχει είναι ο εθνοκεντρικός εγωισμός και όχι η θυσιαστική μαρτυρία της αλήθειας του Ευαγγελίου σε έναν κόσμο που άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο διψάει για το «εξ Ανατολής φώς».
Ας ελπίσουμε και ας προσευχηθούμε να μπορέσουν τελικά όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, σύμφωνα και με την πρόσφατη έκκληση του σεπτού Οικουμενικού Πατριαρχείου, να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, ώστε να μην αφεθεί η Ορθοδοξία, ως πίστη και βίωμα, να γίνει έρμαιο αλλότριων της αγάπης του Χριστού σκοπών και να μην αμαυρωθεί η μαρτυρία της στα μάτια της ανθρωπότητας, που με ειλικρινές ενδιαφέρον παρακολουθεί τα τεκταινόμενα.
