Πορταριά 6/6/2014
Θέμα: «Νεφρολογική Νοσηλευτική:
Καλλιεργώντας την υπομονή, ανασταίνοντας την ελπίδα»
Με μεγάλη χαρά βρίσκομαι κοντά σας στην Τελετή Έναρξης του 11ου Πανελληνίου Συνεδρίου Νοσηλευτών Νεφρολογίας. Και μέσα απ’ την καρδιά μου σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου προσφέρετε, αφ’ ενός να σας εκδηλώσω τα αισθήματα τιμής, αγάπης και αναγνώρισης, με τα οποία σας περιβάλλει η Εκκλησία μας, και αφ’ ετέρου να μοιραστώ μαζί σας κάποιες απλές σκέψεις μου, που αυθόρμητα γεννήθηκαν και καταγράφηκαν όταν διάβασα την πρόσκλησή σας.
Καθώς, όμως, το προσωπικό βίωμα είναι ασύγκριτα αυθεντικότερο και εκφραστικότερο από κάθε περιγραφή, προτιμώ να προτάξω των σκέψεών μου την εμπειρία μιας νεαρής συναδέλφου σας εκπαιδευόμενης σε μονάδα αιμοκάθαρσης νεφροπαθών, που με δύο λόγια αποδίδει τη δυσκολία του έργου σας και τα αποθέματα δύναμης και αντοχής, που απαιτούνται: «Μέτρησα τις ανάγκες τους -εξομολογείται- και αποκάλυψα με έκπληξη τη δική μου πενία. Ένοιωθα ότι στεκόμουν ανοχύρωτη ανάμεσά τους, με μόνα εφόδια λίγες γνώσεις και το έμφυτο χαμόγελό μου, που σκέφτηκα αμέσως να τους το μοιράσω. Τόσα ζευγάρια μάτια πρόδιδαν δίψα για ζωή, αλλά και για στοργή. Πώς όλους να τους ξεδιψάσεις; Αγνόησα, ωστόσο, τις ελλείψεις μου, παραμέρισα τον κόπο, και αναλογίστηκα με δέος πόσο πρέπει να οδοιπορήσω για να αποδειχθώ πολύτιμη στο πλάι τους. Τελικά, χρειάστηκε να διανύσω πολύ περισσότερο δρόμο από ό,τι υπολόγιζα.»
Πράγματι, υπηρετώντας στον ευαίσθητο χώρο της νεφρολογικής νοσηλευτικής έρχεστε αντιμέτωποι πλην των ποικίλων άλλων προβλημάτων και με δύσκολες ψυχολογικές παραμέτρους των ασθενών. Το έντονο και παρατεινόμενο άγχος, ο φόβος, η αγωνία, ο ψυχικός μαρασμός, είναι αναμενόμενο να συνθλίβουν όσους βιώνουν μια καθημερινότητα γεμάτη θεραπευτικές παρεμβάσεις, απαγορεύσεις και περιορισμούς· όσους είναι υποχρεωμένοι να πορεύονται στο υπόλοιπο της ζωής τους με τη ρουτίνα της αιμοκάθαρσης ή της αναζήτησης μοσχεύματος.
«Μόλις σήμερα βρήκα το θάρρος -γράφει αιμοκαθαιρόμενος νεφροπαθής- να παραδεχτώ ότι το να κάνεις μέρα παρά μέρα αιμοκάθαρση δεν είναι μια παράταση θανάτου, αλλά μια παράταση ζωής». Και σχολιάζει ο υπεύθυνος νεφρολόγος της μονάδας: «Πράγματι, πρόκειται για πολύχρονη παράταση ζωής, μιας ζωής, όμως, εκτεθειμένης στην κρυάδα του θανάτου, σαν ταξίδι χειμωνιάτικη παγωμένη μέρα με αυτοκίνητο χωρίς παρμπρίζ, χωρίς δηλ. τον προστατευτικό και αμυντικό μηχανισμό των υγιών, που απωθεί τη σκέψη του θανάτου, δίνοντας την ψευδαίσθηση της αθανασίας. Ο νεφροπαθής -συνεχίζει- χρειάζεται εκτός από τον τεχνητό νεφρό και τεχνητή ασπίδα, για να μην παγώσει η ψυχή του».
Αυτή η τελευταία φράση υποδεικνύει έναν μεγαλειώδη στόχο, που μπορείτε να θέσετε παράλληλα με τα καθήκοντα της νοσηλευτικής φροντίδας των νεφροπαθών: Να μην παγώσει η ψυχή τους στην επώδυνη περίοδο της δοκιμασίας τους, όταν οι φυσικές δυνάμεις τους καταρρέουν και η απειλή κυριαρχεί, όταν ο φόβος του αγνώστου επιβάλλεται και βυθίζονται βουβά σε απόγνωση.
Πώς, όμως, μπορεί η ψυχή να κρατηθεί ζεστή και δυνατή; Η απάντηση συνιστά και το θέμα της εισήγησής μου: «Καλλιεργώντας την υπομονή και ανασταίνοντας την ελπίδα στους νεφροπαθείς». Πρόκειται για μια συνοδοιπορία αγάπης στην ατραπό της δοκιμασίας τους, επίπονη μεν, αλλά μοναδική. Πρόκειται για στόχο πολύ υψηλό, με ανταμοιβή, όμως, ανεκτίμητη, καθώς όσο προσφέρει και αναλώνεται κανείς για τον συνάνθρωπό του, τόσο πλουτίζει ο ίδιος και ωριμάζει. Η συμπόρευση, βέβαια, ξεκινά με τη συνάντηση, το πλησίασμα, την προσέγγιση του ασθενούς. Και είναι καθοριστικής σημασίας ο τρόπος προσέγγισής του, είναι χάρισμα, είναι τέχνη.
«Υπάρχουν φορές -λέγει ο Μέγας Βασίλειος- που ο πόνος κάνει τον άνθρωπο τόσο ευαίσθητο, ώστε μοιάζει με το μάτι, που δεν ανέχεται ούτε το πούπουλο. Και η πιο τρυφερή κίνηση αυξάνει τον πόνο του πονεμένου. Και η πιο διακριτική έκφραση συμπαράστασης, δεν αντέχεται. Ακόμη και ο λόγος ο παρήγορος και ενισχυτικός ενοχλεί αφάνταστα». Γι’ αυτό και η προσέγγιση του ασθενούς πρέπει να γίνεται με κινήσεις λεπτές και διακριτικές, με βήματα μεθοδικά, κυρίως, όμως, με αγάπη.
Οι ασθενείς πολλοί στη νοσηλευτική μονάδα· χαρακτήρες διαφορετικοί, που επιβεβαιώνουν την ανθρώπινη μοναδικότητα. Και ανάμεσά τους εσείς, με τις λευκές στολές σας, τρέχετε να προλάβετε τις ανάγκες, τον πόνο, τον χρόνο που κυλά. Ένα πηγαίο χαμόγελό σας, η καλή σας διάθεση, η ζεστασιά της φωνής σας, ένας λόγος καλοσύνης την ώρα του καθήκοντος είναι το πρώτο βήμα επαφής με την ψυχή του νεφροπαθούς, που διψά για παρηγοριά και στήριξη. Η καλοσύνη είναι κάτι πολύ ζεστό και ανθρώπινο και μαζί πολύ ιερό, ενισχυτικό και αναγκαίο. Θα πρέπει οι άνθρωποι, που δέχονται τις φροντίδες σας, να αισθάνονται ότι δεν σας είναι αδιάφοροι αλλά αγαπητοί. Το επόμενο βήμα είναι η ουσιαστική παρουσία σας και συμμετοχή σας στα προβλήματά τους, η διαβεβαίωσή σας ότι θα είστε σε κάθε περίπτωση στο πλευρό τους. Αυτό για να γίνει, προϋποθέτει νοοτροπία όχι μισθωτού επαγγελματία υγείας, αλλά εθελοντού στο φρόνημα και λειτουργού στη συμπεριφορά. Προϋποθέτει βαθειά εσωτερική διάθεση θυσίας και προσφοράς, υπομονής και αντοχής, ανεκτικότητας και συγχωρητικότητας. Ο ασθενής δικαιούται να δυστροπεί, να εκνευρίζεται, να θυμώνει, να μην ευχαριστεί, να διαμαρτύρεται, να γογγύζει. Οφείλουμε να τον δεχόμαστε όπως είναι, αποδεικνύοντάς του με τη λεπτότητα και την ευγένειά μας τη διάθεσή μας να τον στηρίξουμε. Παράλληλα, όμως, κερδίζουμε βαθμιαία την εμπιστοσύνη του. Υπάρχει, βέβαια, και ακόμη βαθύτερη και ουσιαστικότερη προσέγγιση του ασθενούς. Συνίσταται στην προσπάθειά μας να εισέλθουμε στο ιερό της ψυχής του, και να καταθέσουμε εκεί με λόγο και πράξεις το απόθεμα της αγάπης μας. Την ψυχή την ανοίγει μονάχα το κλειδί της πηγαίας αγάπης, της κενωτικής, της ανιδιοτελούς, που συνδυάζεται με προσφορά του ίδιου μας του εαυτού στον πάσχοντα. Και γίνεται τότε η ψυχή του δεκτική στους λόγους μας. Βρίσκει απήχηση κάθε προσπάθειά μας να τον πείσουμε για την αξία της υπομονής, να του μεταγγίσουμε ελπίδα.
Εκθέτοντας, βέβαια, στον νεφροπαθή τη συνεχή και θεαματική πρόοδο της ιατρικής τα τελευταία χρόνια, τόσο στα θέματα της εξωνεφρικής κάθαρσης όσο και σε εκείνα των μεταμοσχεύσεων, είναι φυσικό να αναπτερώνεται η ελπίδα του. Και ενισχύεται ακόμη περισσότερο όταν τον καλούμε να αναλογιστεί τις ασύλληπτες μελλοντικές προοπτικές, τις αναμενόμενες εξαιρετικά ελπιδοφόρες εξελίξεις και στα τεχνικά μέσα και στην αποτελεσματικότητά τους. Οι ίδιοι οι νεφρολόγοι χαρακτηρίζουν την αντιμετώπιση των νεφροπαθειών σήμερα ως εποποιία του ανθρώπου στην από καταβολής κόσμου πάλη του με το θάνατο, ως εγγύηση μιας δεύτερης ζωής, ως ανάσταση.
Πράγματι, είναι ουσιαστική και σταθερή η ελπίδα που προσφέρει η επιστήμη. Καθώς, όμως, στο στόχο της συμπαράστασης και στήριξης του ασθενούς κατατείνει και η ποιμαντική διακονία της Εκκλησίας μας, οφείλουμε να αναφερθούμε και σε μια άλλη πηγή, από όπου μπορεί να αντληθεί υπομονή και μόνιμη ελπίδα. Πρόκειται για την ορθόδοξη χριστιανική θεώρηση των πραγμάτων, υπό το πρίσμα της οποίας τα ποικίλα προβλήματα και οι δοκιμασίες του ανθρώπου όχι μόνο απλουστεύονται και εκφυλίζονται, αλλά και μεταλλάσσονται: οι θλίψεις σε παρηγοριά, η απόγνωση σε ελπίδα, ο πόνος σε χαρά, ο σταυρός σε ανάσταση.
Ας εστιάσουμε, όμως, στο θέμα της υπομονής, που πρώτιστα πρέπει να καλλιεργηθεί στον νεφροπαθή. Με γνώμονα, λοιπόν, την πίστη, μιλώντας για υπομονή δεν εννοούμε την εξ ανάγκης αποδοχή της ασθένειας, επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά, ούτε την αγχώδη αναμονή μιας απολύτρωσης από τη δοκιμασία. Αυτά συνιστούν μία κατώτερης ποιότητας υπομονή, που έχει μεν την αξία της, που βοηθά, αλλά δεν ελευθερώνει. Αναφερόμαστε στην κατ’ εξοχήν υπομονή, για την οποία μιλούν τα Ευαγγέλια και το αψευδές στόμα του Χριστού. Εδώ η υπομονή προσλαμβάνει μια νέα προοπτική. Είναι η μυστική προσδοκία της αποκάλυψης του Θεού στη ζωή μας, της φανέρωσής Του σε χώρους, χρόνους και συνθήκες που δεν συνηγορεί η λογική και η φύση μας. Είναι η ελπιδοφόρα αναμονή της μεταμόρφωσης της δοκιμασίας σε θεϊκή ευλογία. Μας βοηθά, δηλ. να διακρίνουμε πίσω από τα επώδυνα περιστατικά, πίσω από τις δυσκολίες της ασθένειας την ταυτότητά τους, το λόγο τους, το μυστικό τους, που δεν είναι παρά η παιδαγωγία του Θεού Πατέρα. Γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Να φιλοσοφείς την αρρώστια… Να τη θεωρείς παιδαγωγία.» Κι αλλού γράφει: «Πονώ στην αρρώστια μου, αλλά χαίρομαι, αφού ο πόνος είναι προνόμιο των αγαπημένων του Θεού». Σε κάθε περίπτωση η χριστιανική πίστη βεβαιώνει ότι η δοκιμασία της ασθένειας απεργάζεται το συμφέρον του αρρώστου και το μυστήριο της σωτηρίας του. Είναι βέβαιο ότι ο Θεός παραχωρεί τη δοκιμασία για να δώσει στον άνθρωπο μια μοναδική ευκαιρία, που από τον ίδιο εξαρτάται να την αναγνωρίσει και να την αξιοποιήσει· η δε χαρά και το περιεχόμενο αυτής της ευκαιρίας είναι πολύ μεγαλύτερα από την ένταση και τον πόνο της δοκιμασίας.
Για όσους δεν γνωρίζουν τον Θεό, η ευκαιρία είναι να Τον ανακαλύψουν. Είναι αλήθεια ότι το μεγαλείο του έναστρου ουρανού δεν μπορεί να το αντιληφθεί κανείς παρά μόνο τη νύχτα. Έτσι και τον Θεό. Τον ανακαλύπτει ευκολότερα ο άνθρωπος όταν βρίσκεται μέσα στο σκοτάδι του πόνου και της απόγνωσης. Η οδύνη της ασθένειας μπορεί να τον ξαφνιάζει, παράλληλα όμως, του αποκαλύπτει μια αγνοημένη διέξοδο, του φωτίζει τον δρόμο προς τον Θεό. Ο άρρωστος αποζητώντας παρηγοριά δεν είναι σπάνιο να καταφύγει ακόμη και στη λογική κάποιου θαύματος. Ποιός ξέρει; Ίσως Εκείνος που γιάτρεψε από τον πυρετό τους αρρώστους, που ανέστησε τους νεκρούς, που θεράπευσε την κόρη της Χαναναίας και τον δούλο του εκατόνταρχου, ίσως κάνει το θαύμα Του. Όταν καταρρέουν οι ανθρώπινες ελπίδες, ο ασθενής αναζητά τον Θεό, για να βρει εκεί ανακούφιση και άγκυρα ελπίδας.
Αλλά και για όσους βαδίζουν συνειδητά την οδό της ορθόδοξης πνευματικότητας, η δοκιμασία της ασθένειας θεωρείται ύψιστη ευλογία και πλούτος (Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος). Χαρακτηρίζεται ως καύχημα για τον πνευματικό αθλητή, και του χαρίζει παρρησία ενώπιον του Θεού. Άλλοτε του συγχωρεί αμαρτίες. Είναι νυστέρι θεραπευτικό της οκνηρίας και της αμέλειας· είναι μέσον, που εμποδίζει τον άνθρωπο να δεθεί υπερβολικά με τα γήινα (Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας). Τον δυναμώνει, τον μεταμορφώνει, τον αγιοποιεί. «Όταν ασθενώ, τότε δυνατός ειμί», επιβεβαιώνει ο Απόστολος των Εθνών. «Μέσα στον ανθρώπινο πόνο γίνεται η ωραιότερη και αληθινότερη συνάντηση με τον αυτοθυσιασθέντα Θεό» αναφέρει με σοφία ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος. Έτσι ο πόνος, η θλίψη, η αγωνία, με έναν λόγο η δοκιμασία της ασθένειας αποκτά ένα μυστικό βάθος, μια σωτήρια σημασία· γίνεται εφαλτήρας για υψηλές αναβάσεις και ανατάσεις, για συναντήσεις με τον Θεό· γίνεται παιδαγωγός και ξεναγός μιας άλλης πραγματικότητας.
Η χριστιανική διδασκαλία πείθει τον ασθενή για την ιδιαίτερη αγάπη του Θεού Πατέρα, παρέχοντάς του μια γλυκιά αίσθηση ασφάλειας. «Ον αγαπά Θεός παιδεύει, μαστιγοί δε πάντα Υιόν ον παραδέχεται». Μέσα από την αλήθεια αυτής της υιοθεσίας πηγάζει παρηγοριά και ελπίδα, των οποίων η γλύκα και η ανακούφιση είναι πολύ εντονότερες ως εμπειρίες από το βάρος οποιασδήποτε δοκιμασίας.
Η χριστιανική πίστη διαβεβαιώνει τον ασθενή ότι συμπαραστάτη και συνοδοιπόρο, Κυρηναίο στο Γολγοθά της δοκιμασίας του θα έχει πάντα Εκείνον, που ήπιε το ποτήρι της μεγαλύτερης ανθρώπινης οδύνης πάνω στο Σταυρό. Εκείνον, που συμπάσχει και αγαπά απέραντα. Τον στοργικό Πατέρα, που ποτέ δεν επιβαρύνει τον άνθρωπο με φορτίο μεγαλύτερο της αντοχής του. Εκείνον, που υπόσχεται στο πλάσμα Του: «Ου μη σε ανώ ουδ’ ου μη σε εγκαταλίπω». Εκείνον που παροτρύνει «Θαρσείτε… Μη φοβείσθε». Εκείνον που διαβεβαιώνει: «Μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας της ζωής υμών». Εκείνον που είναι η αδιάψευστη ελπίδα του κόσμου και η όντως Ζωή.
Αγαπητοί μου,
«Ανάμεσα στ’ αστέρια -λέγει κάποιος στοχαστής- υπάρχουν πολλοί δρόμοι, κι ο καθένας μας παίρνει τον δικό του, κατά πώς ο λογισμός και τ’ όνειρο φτεροκοπούν και τον σεργιανίζουν. Κι είναι γοητευτικό και ωραίο αυτό το περιδιάβασμα… Και σου γεμίζει την καρδιά χαμόγελο». Εσείς ήδη έχετε επιλέξει πορεία. Τον όμορφο δρόμο που πήρατε, της προσφοράς στον συνάνθρωπο, συνεχίστε τον, όπως σας κατευθύνει η έμπνευση και η λαχτάρα σας· όπως σας υπαγορεύει η θυσιαστική σας αγάπη. Σίγουρα θα σας γεμίσει την καρδιά με απερίγραπτη χαρά και γλυκύτητα αναφαίρετη.
Κι αν ο Σεφέρης έλεγε: «Κείνο που σου προσάπτουνε τα χελιδόνια είναι η άνοιξη που δεν έφερες», εσείς αποδείξτε στην πράξη ότι μπορείτε να φέρετε μέσα στην παγωνιά της δοκιμασίας, την άνοιξη της ελπίδας στις καρδιές των νεφροπαθών.
Σας το εύχομαι πατρικά με όλη μου την καρδιά!
