– Η γλώσσα της Εκκλησίας περιέχει έννοιες που δεν γίνονται πάντα κατανοητές από τον κόσμο. Πείτε μας λίγα λόγια για τις έννοιες του Προσώπου, της Ελευθερίας, του Θανάτου, της ʼσκησης, του Πόνου.
– Μου ζητάτε να σας περιγράψω με λίγα λόγια ένα μεγάλο κομμάτι της θεολογίας της Εκκλησίας μας. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Θα ξεκινήσω λέγοντάς σας ότι η γλώσσα της Εκκλησίας είναι το όχημα της μεταφοράς της εμπειρίας της ανά τους αιώνες. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται κανείς να έχει κάποια εμπειρία του εκκλησιαστικού τρόπου σκέψης και ζωής, για να μπορεί να καταλάβει τη γλώσσα της Εκκλησίας, αλλά και ταυτόχρονα η Εκκλησία να προσπαθεί να μεταφέρει στην καθημερινή εμπειρία τη δική της, ζητώντας να πετύχει την μεταμόρφωση του κόσμου εν Χριστώ.
Το Πρόσωπο είναι η έννοια της μοναδικότητας της ύπαρξης. Ο Θεός είναι ένας εν τρισί προσώποις, μία ουσία και τρία πρόσωπα. Ο άνθρωπος είναι μία ουσία και πολλά πρόσωπα κατ’ εικόνα του Δημιουργού Του. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο καθένας από μας είναι μοναδική ύπαρξη. Αυτό χρειάζεται να το συνειδητοποιήσουμε. Εκφραζόμαστε μοναδικά, αγαπούμε μοναδικά, ζούμε μοναδικά, σωζόμαστε μοναδικά, αλλά ταυτόχρονα κοινωνώντας ο ένας με τον άλλο στην Εκκλησία και με το Θεό. Το πρόσωπο δεν χάνεται στην ομάδα, αλλά και η ομάδα δεν ισοπεδώνει το πρόσωπο. Πάρτε παράδειγμα τους παραδοσιακούς μας χορούς, θα δείτε ότι ξεχωρίζει ο πρώτος, αλλά κρατιέται από τους άλλους. Χωρίς αυτούς δεν μπορεί, αλλά κι αυτοί χωρίς αυτόν. Γι’ αυτό και η Εκκλησία μας αρνείται την μαζοποίηση και τον ολοκληρωτισμό που ισοπεδώνουν την έννοια του προσώπου.
Η Ελευθερία είναι ιδιότητα του Θεού. Ο Θεός δεν υποτάσσεται σε καμία ανάγκη. Το ίδιο κι εμείς, πλαστήκαμε ελεύθεροι. Ο πνευματικός αγώνας που ζητά η Εκκλησία από μας έχει σκοπό του την απόκτηση της εν Χριστώ ελευθερίας, την απαλλαγή από τα πάθη και την κοινωνία της αγάπης, που είναι η γνήσια ελευθερία.
Ο Θάνατος είναι καρπός της αμαρτίας. Για την Εκκλησία είναι φιλάνθρωπη πράξη του Θεού στον άνθρωπο για να μην αμαρτάνει αιώνια. Είναι το πέρασμα στην αιωνιότητα και η προσδοκία της Ανάστασης. Για τους πιστούς ο θάνατος δεν έχει ισχύ, εφόσον ο Χριστός με τον δικό του θάνατο τον καταπάτησε και με την Ανάστασή Του τον συνέτριψε. Αρκεί να έχουμε ελπίδα σ’ Αυτόν.
Η ΄Ασκηση είναι η οδός της σωτηρίας. Ασκούμαι σημαίνει στερούμαι την προσωπική μου αυτάρκεια, πιέζω τον εγωισμό μου που με σπρώχνει στο κακό, σταυρώνω τον παλαιό μου εαυτό, καλλιεργώ την αρετή με τη βοήθεια της Χάριτος του Θεού. ʼρα, η άσκηση είναι η μέθοδος εκείνη που με κάνει να μοιάζω στο Θεό, εφόσον νεκρώνω την κακία και καλλιεργώ την αρετή. Η ʼσκηση όμως δεν νοείται εκτός Εκκλησίας.
Ο Πόνος είναι απαραίτητος για τον άνθρωπο, είτε ως σωματική ασθένεια είτε ως πνευματική δοκιμασία. Αν πάρουμε τον πόνο και τη θλίψη από τη ζωή, τότε κανείς δεν μπορεί να σωθεί μας λένε οι Πατέρες μας. Στη δοκιμασία χτυπάει κανείς την πόρτα του Θεού.
– Το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας είναι σημαντικό και γνωστό. Όμως η γενική εντύπωση είναι ότι δεν έρχεται πρώτο στις φροντίδες της Εκκλησίας. Για να το πούμε επιγραμματικά, η Αποστολή έπεται της Λατρείας. Έχουν έτσι τα πράγματα και γιατί;
– Όχι, δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Αυτή η διάκριση δεν υπάρχει στην Εκκλησία γιατί η Εκκλησία υπηρετεί ολόκληρο τον άνθρωπο, ως ψυχοσωματική οντότητα. Η πρώτη ανάγκη του ανθρώπου είναι η σωτηρία βέβαια, αλλά η Εκκλησία δεν μπορεί να παραθεωρήσει και τα βιοτικά προβλήματα του ανθρώπου. Αυτό μπορούμε να το δούμε στη γνωστή σε όλους Κυριακή προσευχή, το “Πάτερ ημών”. Η Εκκλησία προσεύχεται να έλθει η βασιλεία του Θεού στις καρδιές και τη ζωή μας, αλλά να έχουμε και τον άρτο τον επιούσιο. Όσο για το καθαυτό φιλανθρωπικό – κοινωνικό έργο της Εκκλησίας είναι αληθινά μεγάλο και σπουδαίο. Πιο σπουδαίο όμως είναι το έργο της προσφοράς αγάπης, συμπαράστασης και σωτηρίας στον άνθρωπο.
– Η Εκκλησία τονίζει συχνά το σημαντικότατο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι λαϊκοί στους κόλπους της. Ποια είναι η σχέση κληρικών και λαϊκών μέσα στην Εκκλησία;
– Στην Εκκλησία έχουμε τη νομή των χαρισμάτων. Όλοι είμαστε ίσοι απέναντι του Θεού, ο καθένας όμως έχει τα ιδιαίτερα τάλαντά του, δοσμένα από το Θεό για να τα καλλιεργήσει ως αντίδωρο προς Αυτόν. Έτσι, οι κληρικοί έχουν το χάρισμα της ιερωσύνης, που είναι Μυστήριο της Εκκλησίας, χάρισμα προσφοράς και διακονίας, αλλά δεν μπορούν να δρουν ανεξαρτήτως του λαού. Γι’ αυτό και δεν γίνεται Θεία Λειτουργία χωρίς την παρουσία ενός λαϊκού μέλους. ʼρα, όλοι προσφέρουν στην Εκκλησία, κληρικοί και λαϊκοί, συνεργαζόμενοι για την υπόθεση της σωτηρίας.
– Ο ρόλος της Ενορίας ποιος είναι μέσα στην Εκκλησία; Μήπως η σύγχρονη πραγματικότητα της μεγαλούπολης των χιλιάδων Αγνώστων έχει αναιρέσει το ρόλο αυτό;
– Η Ενορία είναι το κύτταρο της εκκλησιαστικής ζωής. Είναι η κοινότητα στην οποία οι πιστοί απαρτίζουν την ευχαριστιακή σύναξη, δηλαδή το γεγονός της Θείας Λειτουργίας, που σημαίνει το γεγονός της Εκκλησίας! Στην ενορία έχουμε την κατεξοχήν κοινωνία των προσώπων, με επικεφαλής τον Επίσκοπο και τον πρεσβύτερο – ποιμένα που γινώσκει το ποίμνιό του και γινώσκεται απ’ αυτό. Χωρίς Ενορία δεν υπάρχει Εκκλησία. Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας έχει χαθεί αυτό τα στοιχείο κοινωνικότητας και επαφής, με την αλλοτρίωση των μεγαλουπόλεων και γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα επιτακτικό το αίτημα για μικρότερες ενορίες. Από την άλλη πλευρά, γνωρίζω ενορίες, κι εδώ στο Βόλο, που εργάζονται με θαυμαστό τρόπο, με αποτέλεσμα να υπάρχει η όσο το δυνατόν γνησιότερη κοινωνία. ʼρα, δεν είναι μονάχα το πολυάνθρωπον που εμποδίζει τη σωστή λειτουργία της Ενορίας. Τα περισσότερα εξαρτώνται από την εργατικότητα των υπευθύνων της Ενορίας.
– Η Επιστήμη μοιάζει με δύναμη αντιτιθέμενη σε αυτή της Εκκλησίας. Η απογείωσή της στην Ευρώπη συντελέστηκε με την παράλληλη αποδυνάμωση της εκεί Εκκλησίας. Μήπως Γνώση και Αποκάλυψη είναι ασυμβίβαστες; Ποια είναι η θέση της Εκκλησίας έναντι της Επιστήμης;
– Η σύγκρουση Εκκλησίας και Επιστήμης είναι μια ψευτοσύγκρουση. Η Εκκλησία είναι η αιώνια βίωση της Αποκάλυψης του Θεού, η γνώση του Θεού δεν είναι προϊόν της ανθρώπινης διάνοιας. Η Επιστήμη καλείται να ερευνήσει τον κόσμο και τα φαινόμενά του, αλλά οι δυνατότητές της είναι πεπερασμένες. Η Εκκλησία δεν αρνείται το δικαίωμα της Επιστήμης να ερευνήσει τα πάντα, θεωρεί όμως πως είναι πολύ σοβαρό το πρόβλημα της ηθικής στην Επιστήμη, δηλαδή να τεθεί η Επιστήμη στην υπηρεσία των πραγματικών προβλημάτων του ανθρώπου και να μην συντελεί στην καταστροφή του. Φαινόμενα όπως η οικολογική κρίση, τα πυρηνικά όπλα, τα λεγόμενα “έξυπνα όπλα”, η μηχανοποίηση του κόσμου, η κλωνοποίηση του ανθρώπου, η επιλογή του φύλου, η ευθανασία, οι εκτρώσεις, μαρτυρούν ότι η Επιστήμη πρέπει να ξαναβρεί την ηθική της διάσταση πριν είναι αργά για τον άνθρωπο.
– Η Επιστήμη έχει χρησιμοποιήσει για αιώνες τη διάκριση Φυσικού και Μεταφυσικού για να περιγράψει τον Κόσμο. Ποιο είναι το σχήμα που χρησιμοποιεί η Ορθοδοξία για την περιγραφή του Κόσμου; Μπορούμε από την περιγραφή να οδηγηθούμε στην Ερμηνεία;
– Για την Ορθοδοξία ο Κόσμος νοείται ευχαριστιακά. Στο “Τα Σα εκ των Σων” της Θείας Λειτουργίας απεικονίζεται ο τρόπος που η Εκκλησία βλέπει τον Κόσμο. Ο Θεός δημιουργεί τον Κόσμο και τον ʼνθρωπο από αγάπη, γιατί όταν αγαπάς δημιουργείς. Ο άνθρωπος προσφέρει τον Κόσμο και τον εαυτό του ξανά στο Δημιουργό ευχαριστώντας και δοξολογώντας την αγάπη του Θεού, αλλά και ταυτόχρονα αναφέροντας τον Κόσμο και τον εαυτό του στο Θεό. Ο Παράδεισος δεν είναι τίποτε άλλο από το να γινόμαστε κατά Χάριν θεοί με την κοινωνία με το Θεό. Αν ο Κόσμος γίνεται Κόλαση, αυτό οφείλεται στο ότι απομακρύναμε το Θεό από τη ζωή μας και εγωιστικά ζητούμε την αυτοδικαίωσή μας.
– Η αναζήτηση της Αυθεντίας, του κριτηρίου της Αλήθειας, είναι μια ατελεύτητη ανθρώπινη αναζήτηση. Υπάρχει τέτοιο κριτήριο στην Ορθοδοξία; Πού πρέπει να το αναζητήσουμε;
– Στην Ορθοδοξία Αυθεντία είναι ο Χριστός, ως κεφαλή, και το Σώμα της Εκκλησίας. Η Εκκλησία εκφράζεται μέσα από την Αγία Γραφή, τις Οικουμενικές Συνόδους και την Παράδοσή της. Η Εκκλησία διασώζει την αυθεντία της Αλήθειας. Εδώ είναι η διαφορά μας από τα άλλα δόγματα. Στην Αυθεντία του Ενός (του Πάπα) στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και στην αυθεντία του καθενός (Προτεσταντισμός) η Ορθόδοξη Εκκλησία παραθέτει την αυθεντία της ενότητας της πίστεως και της κοινωνίας του Αγίου Πνεύματος, που παραμένει η ίδια ανά τους αιώνες. Απόστολοι, Πατέρες, Σύνοδοι, Ευαγγέλιο, Παράδοση δίνουν την αυθεντία της Αλήθειας και της Σωτηρίας. Γι’ αυτό εκτός Εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία, όσο “καλός άνθρωπος” και να είναι κανείς.
– Οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν χαρίσει στην Ορθοδοξία τεράστιο πλούτο κειμένων. Μεταξύ τους όμως δεν υπάρχει Πολιτικός Κώδικας, δεν υπάρχει κάποιας μορφής Κωδικοποίηση του Βιώματος. Γιατί συμβαίνει αυτό; γιατί τα διδάγματα του Χριστιανισμού δεν έγιναν Νόμος;
– Αυτή η ερώτηση μου φαίνεται ως έχει καθαρά νομικό χαρακτήρα, ως φοιτητές της Νομικής που είστε. Πρέπει να ξέρετε ότι η Εκκλησία έχει το Πηδάλιον, που αποτελεί κωδικοποίηση των Κανόνων που έχουν αποφασιστεί από τις Οικουμενικές Συνόδους, αλλά και από άλλες μικρότερης εμβέλειας, όπως και κανόνες των Πατέρων της Εκκλησίας. Αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονται στην εκκλησιαστική ζωή με συνέπεια. Από κει και πέρα ο χαρακτήρας των κανόνων δεν είναι εισαγγελικός αλλά φιλάνθρωπος. Σκοπός δεν είναι η καταδίκη του αμαρτωλού, αλλά η παιδαγωγία και η μετάνοιά του. Γι’ αυτό πιο συχνά στην ιστορία της Εκκλησίας εφαρμόζεται η λεγόμενη “οικονομία” και λιγότερο η αυστηρότητα των κανόνων. ʼλλωστε, η Εκκλησία διέπεται από ένα πνεύμα ελευθερίας και όχι δικανισμού.
– Η Ορθοδοξία έχει περιβάλει την Αλήθεια της με την Τέχνη. Ο Ναός στολίζεται με την Αρχιτεκτονική και την Αγιογραφία, η Λειτουργία με την μουσική της Υμνογραφίας, το Τυπικό, αλλά και με την αμφίεση ακόμα των Ιερέων. Τα τέμπλα κάποιων Ναών είναι θαύματα Γλυπτικής. Όμως όλα αυτά έχουν γίνει αντικείμενα κριτικής, συχνά σφοδρότατης. Είναι αναγκαίος αυτός ο στολισμός; ρωτούν πολλοί. ʼλλοι φοβούνται παγανιστικές επιδράσεις. ʼλλοι, τέλος, προτείνουν, αν και ο αριθμός τους προοδευτικά λιγοστεύει, μια πιο δυτικότροπη Τέχνη για το Ναό. Τι απαντά η Εκκλησία στις θέσεις αυτές;
– Η Τέχνη, όπως και η Γλώσσα, στην Εκκλησία είναι οχήματα απεικόνισης του βιώματος. Η Ορθοδοξία χαρακτηρίζεται από μια λαμπρή παράδοση στο χώρο της Τέχνης, παράδοση που έχει το χαρακτήρα της μετάβασης εκ γης προς ουρανόν. Σ’ όλους τους χώρους της Τέχνης η Ορθοδοξία χαρακτηρίζεται από μια τάση απεικόνισης του Θεανθρώπινου και όχι της αντιγραφής ή συντριβής της πραγματικότητας. Δεν θα δούμε λοιπόν, για παράδειγμα, ανθρώπινα πρόσωπα στην Εικονογραφία ούτε οι ρυθμοί των Ναών θα είναι χαοτικοί, όπως στη Δύση, αλλά όλα θα λειτουργούν στα πλαίσια της αναγωγής του Ανθρώπου στο Θεό. Συνυπάρχουν στην Ορθόδοξη Τέχνη ο Ουρανός και η Γη. Δεν μπορούμε επομένως να νοθεύσουμε την τέχνη μας και την παράδοσή μας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απορρίπτουμε την τέχνη των άλλων. Ο καθένας έχει και την παράδοσή του κι αυτό είναι πάντοτε σεβαστό.
– Η Εκκλησία στη σημερινή Ελλάδα έχει περιοριστεί στις συνειδήσεις των περισσοτέρων σε Υπάλληλο του Θρησκευτικού τομέα της Χώρας. Έχει χάσει δηλαδή τη διάστασή της ως Πνευματική Μητέρα του Γένους. Τι προβλέπετε για το Μέλλον; Ποιος θα είναι ο ρόλος της Εκκλησίας για τα χρόνια που έρχονται;
– Θα μου επιτρέψετε να μη συμφωνήσω. Η Εκκλησία στη χώρα μας είναι ίσως ο πιο αξιόπιστος θεσμός στις συνειδήσεις των πολιτών και ιδίως των νέων, όπως φαίνεται και από επίσημες στατιστικές. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει κάνει όσα θα έπρεπε για να πάρει τη θέση που της αξίζει στη ζωή των συνανθρώπων μας και ιδίως της νέας Γενιάς, ωστόσο θεωρώ πως το μέλλον διαγράφεται ευοίωνο για την Εκκλησία. Η Εκκλησία θα είναι ο φορέας αντίστασης στην αλλοτρίωση των αξιών, η κατεξοχήν έκφραση ανθρωπιάς και ευαισθησίας σ’ έναν πολιτισμό σκληρό, οικονομοκρατούμενο και κυνικό, η Εκκλησία θα είναι αυτή που θα προσφέρει στον άνθρωπο το στήριγμα της σωτηρίας, την ελπίδα της ζωής και την αιωνιότητα της πίστης. Αρκεί να προετοιμαστούμε και να δουλέψουμε εμείς οι φορείς της. Κι επειδή Εκκλησία είστε κι εσείς και όλοι μας, ενώστε τις δυνάμεις σας με τις δικές μας και ας αγωνιστούμε από κοινού. Ο καθένας κατά το χάρισμά του και όπου μπορεί. Η γνησιότητα του προσώπου είναι πραγματικά η μόνη ελπίδα που έχουμε. Γι’ αυτό “στώμεν καλώς”!
